51
ایمان در قرآن

اسلام است. هم‌زمان با پیمانی که خداوند در عالم ذر از فرزندان آدم بر ربوبیت خود گرفت،۱ بر حقّانیت آیین الهیِ اسلام نیز از آنها پیمان گرفت و تمام انسان‌ها به آن اقرار کردند. بنا بر این، خداوند سرشت دین حنیف یعنی اسلام را از همان ابتدای آفرینش در نهاد تمام انسان‌ها قرار داده است. گروهی از مفسّران بر این باورند که هر کس بر اسلام پایداری کند و ثابت‌قدم بماند، تابع فطرت نخستین است و کسانى که کفر بورزند و حقایق اسلام را انکار کنند، بر خلاف فطرت نخستین رفتار کرده‌اند.۲

بنا بر این، آفرینش تمام انسان‌ها بر مبنای اسلام و اسلام‌خواهی است و سرشت همگان بر این حقیقت استوار است. در سخنان امام باقر علیه السلام به این مطلب با توضیح بیشتری اشاره شده است. ایشان در بیانِ فطرتی که آفرینش انسان بر پایه آن است، می‌فرماید:

۰.هُوَ لا إلَهَ إلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، عَلِیٌّ أمیرُ المُؤمِنینَ وَلِیُّ اللّهِ إلَى هَاهُنَا التَّوحِید.۳

۰.آن [سرشت]، شهادت دادن به این است که معبودی جز خدای یکتا نیست، محمّد صلی الله علیه و اله فرستاده خداست و علی امیر مؤمنان ولیّ خداست. توحید تا این جاست.

بر اساس این دو حدیث، اسلام حقیقی ـ که با عقیده به توحید، نبوّت و امامت تحقّق می‌یابد، در سرشت همه انسان‌ها ریشه دارد. بنا بر این، فطرتی که پایه آفرینش انسان است، بر یکتایی خدا، نبوّت خاتم انبیا و ولایت امیر مؤمنان علیه السلام استوار است. علّامه طباطبایی رحمه الله

1.. علمای شیعه و اهل سنّت در بارۀ معنای آیۀ (وَ إِذ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَني‏ آدَمَ مِن ظُهُورِهِم ذُرِّيَّتَهُم وَ أَشهَدَهُم عَلى‏ أَنفُسِهِم أَ لَستُ بِرَبِّكُم قالُوا بَلى شَهِدنا) (اعراف: آیۀ ۱۷۲) چند وجه ذکر کرده‌اند که طبرسی رحمه الله در تفسیر مجمع البیان به برخی از آنها اشاره نموده است. بر اساس یکی از این وجه‌ها، خداوند، ذريّۀ آدم را به صورت ذرّاتی از صلبش بيرون آورد و آنها را به آدم نشان داد و فرمود: من از ذريّۀ تو پيمان مى‏گيرم كه مرا بپرستند و برايم شريک قرار ندهند و روزىِ آنها با من باشد. سپس از آنها سؤال کرد که: آیا من پروردگار شما نیستم؟ همگان در پاسخ گفتند: تو خدای ما هستی (ر.ک: مجمع البیان: ج۴ ص ۷۶۵). این، همان پیمان الهی است که تمام انسان‌ها، چه مؤمن و چه کافر، به آن اقرار کرده و آن را پذیرفته‌اند. به این صحنه‌ای که برای فرزندان آدم در محضر خداوند رخ داده است، «عالم ذَرّ» گفته می‌شود و پیمان الهی که به آن اقرار کردند، «پیمان اَلَست» نامیده شده است.

2.. ر. ک: مجمع البیان: ج۴ ص ۷۶۵.

3.. تفسیر القمّی: ج ۲ ص ۱۵۵.


ایمان در قرآن
50

و باطل به آن سرایت نمی‌کند. کسی که بر چنین روشی باشد، هرگز گم‌راه نخواهد بود.

خاستگاه این دین، که از انواع کژی‌ها و انحراف‌ها به دور است، فطرت الهی است که خداوند، تمام مردم را بر اساس آن آفریده است. نه تنها پیروان این دین، بلکه آفرینش تمام‌ مردم بر سرشت این دین، استوار است. با این که خداوند انسان‌ها را بر این فطرت آفریده است، عدّه‌ای از انسان‌ها به ندای فطرت خود پاسخ نداده و از آیین الهی منحرف شده‌اند. سبب این امر، وجود آفات در مسیر تعالی انسان است که او را از راهی که فطرت برای او ترسیم می‌کند، دور می‌سازند.

خداوند، آیین فطری را به زمان خاصّی، اختصاص نداده است؛ بلکه مردم تمام دوران‌ها را بر سرشتی آفریده است که قابل تغییر و دگرگونی نیست و در تمام زمان‌ها و مکان‌ها، ثابت و استوار است.

ویژگی دیگر آیینِ برخاسته از فطرت، حقّانیت است. به تصریح قرآن، هر چند تمام مردم بر اساس این سرشت آفریده شده‌اند، ولی بیشتر آنها از این واقعیت الهی بی‌خبر هستند و نمی‌دانند که دین در فطرت ایشان ریشه دارد.

بر اساس احادیث، دین حنیفی که خداوند، فطرت تمام انسان‌ها را بر اساس آن سرشته است، همان آیین اسلام است. امام صادق علیه السلام در پاسخ سؤال عبد اللّٰه بن سنان در باره مقصود آیه از فطرتی که خداوند مردم را بر آن آفریده است می‌فرماید:

۰.هِیَ الإسلامُ فَطَرَهُمُ اللَّهُ حِینَ أخَذَ مِیثاقَهُم عَلَى التَّوحِیدِ قَالَ (أ لَستُ بِرَبِّکُم) وَ فِیهِ المُؤمِنُ وَ الکَافِرُ.۱

۰.آن [فطرت]، اسلام است. خداوند، مردم را به سرشت یکتاپرستی آفرید و آن، هنگامی بود که از آنان پیمان گرفت و فرمود: (آیا من پروردگار شما نیستم؟). در این [پیمان گرفتن]، مؤمن و کافر، هر دو، حاضر بودند.

بر اساس این حدیث، فطرتی که خداوند، تمام مردم را بر آن آفریده است، فطرت

1.. الکافی: ج ۲ ص ۱۲ ح ۲.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 121091
صفحه از 436
پرینت  ارسال به