۲۴۶. التوحيد - به نقل از سليمان بن جعفر جعفرى - : نزد امام رضا عليه السلام از جبر و تفويض، ياد شد. فرمود: «آيا مى‏خواهيد در اين باره، اصلى را در اختيارتان قرار دهم كه ديگر در آن ، اختلاف نكنيد و با كسى در آن نزاع نكنيد، مگر اين كه او را شكست دهيد؟».
گفتيم: اگر صلاح مى‏دانيد.
فرمود: «همانا خداوند عزّ و جلّ از روى اجبار، فرمان‏بُردارى، و از روى شكست، نافرمانى نشده است و بندگان را در پادشاهى‏اش رها نكرده است. او صاحب چيزى است كه به آنان ، تمليك نموده است و بر آنچه آنان را بر آن مسلّط كرده، تواناست. اگر بندگان به طاعتش گِرد آيند، خداوند، بازدارنده از آن نخواهد بود، و اگر [قصد داشته باشند] به نافرمانى‏اش تن دهند و خدا بخواهد ميان آنان و آن (گناه) حايل شود، چنين مى‏كند؛ ولى اگر حايل نشد و آنان مرتكب گناه شدند، چنين نيست كه او ، آنان را در گناه افكنده باشد».
سپس فرمود: «هر كس بر اين سخن احاطه يابد ، قطعاً بر مخالفش پيروز مى‏گردد».

۲۴۷. الكافى - به نقل از على بن اَسباط - : از امام رضا عليه السلام در باره استطاعت پرسيدم. فرمود: «بنده با داشتن چهار ويژگى، استطاعت مى‏يابد: راهش باز [و بدون مانع‏] باشد، تن‏درست باشد، اعضاى بدنش سالم باشند و از جانب خداوند عزّ و جلّ برايش سببى فراهم باشد».
گفتم: فدايت شوم! اين را برايم تفسير كن.
فرمود: «اين كه بنده راهش باز باشد، جسم سالم داشته باشد و اعضاى سالم داشته باشد، [مثل اين است كه كسى ]بخواهد زنا كند؛ ولى زنى نيابد، سپس آن را بيابد. آن گاه يا خودش را نگه مى‏دارد و خوددارى مى‏ورزد، همچنان كه يوسف عليه السلام خوددارى نمود، يا ميان خود را تسليم اراده‏اش مى‏كند و زنا مى‏كند و زناكار ناميده مى‏شود . نه [آن كه خوددارى كند] خدا را به زور فرمان برده است و نه [آن كه زنا كند] با نافرمانى خود بر او چيره گشته است. با غلبه كردن هم نافرمانى نكرده است».

۲۴۶. التوحيد عن سليمان بن جعفر الجعفري عن الإمام الرضا عليه السلام ، قال : ذُكِرَ عِندَهُ الجَبرُ والتَّفويضُ ، فَقالَ : ألا اُعطيكُم في هذا أصلاً لا تَختَلِفونَ فيهِ ولا تُخاصِمونَ عَلَيهِ أحَداً إلّا كَسَرتُموهُ؟
قُلنا : إن رَأيتَ ذلِكَ .
فَقالَ : إنَّ اللَّهَ عزّ و جلّ لَم يُطَع بِإِكراهٍ ، ولَم يُعصَ بِغَلَبَةٍ ، ولَم يُهمِلِ العِبادَ في مُلكِهِ . هُوَ المالِكُ لِما مَلَّكَهُم ، والقادِرُ عَلى ما أقدَرَهُم عَلَيهِ ؛ فَإِنِ ائتَمَرَ العِبادُ بِطاعَتِهِ لَم يَكُنِ اللَّهُ عَنها صادّاً ولا مِنها مانِعاً ، وإنِ ائتَمَروا بِمَعصيَتِهِ فَشاءَ أن يَحولَ بَينَهُم وبَينَ ذلِك فَعَلَ ، وإن لَم يَحُل وفَعَلوهُ فَلَيسَ هُوَ الَّذي أدخَلَهُم فيهِ .
ثُمَّ قالَ عليه السلام : مَن يَضبِطُ حُدودَ هذا الكَلامِ فَقَد خَصَمَ مَن خالَفَهُ . ^۱

۲۴۷. الكافي عن عليّ بن أسباط : سَألتُ أبا الحَسَنِ الرِّضا عليه السلام عَنِ الاِستِطاعَةِ ، فَقالَ : يَستَطيعُ العَبدُ بَعدَ أربَعِ خِصالٍ : أن يَكونَ مُخَلَّى السَّربِ ، صَحيحَ الجِسمِ ، سَليمَ الجَوارِحِ ، لَهُ سَبَبٌ وارِدٌ مِنَ اللَّهِ عزّ و جلّ .
قالَ : قُلتُ : جُعِلتُ فِداكَ ، فَسِّر لي هذا .
قالَ : أن يَكونَ العَبدُ مُخَلَّى السَّربِ صَحيحَ الجِسمِ سَليمَ الجَوارِحِ : يُريدُ أن يَزنيَ فَلا يَجِدُ امرَأةً ، ثُمَّ يَجِدُها ؛ فَإِمّا أن يَعصِمَ نَفسَهُ فَيَمتَنِعَ كَما امتَنَعَ يوسُفُ عليه السلام ، أو يُخَلّيَ بَينَهُ وبَينَ إرادَتِهِ فَيَزنيَ ، فَيُسَمّى زانياً ، ولَم يُطِعِ اللّهَ بِإِكراهٍ ، ولَم يَعصِهِ بِغَلَبَةٍ . ^۲