است ؛ و بدان جهت كه معارفى است حقيقى ، در علم خدا ، مانند علم خدا به ساير موجودات ، قديم خواهد بود ؛ چون خود خدا قديم است . بنا بر اين ، معناى قديم بودن قرآن اين مى‏شود كه علم خدا ، قديم است . بر اين اساس ، كسى كه قائل به قدم قرآن است ، چنانچه مرادش از قرآن ، حروفى باشد كه خواندنى است و صوت‏هايى كه تركيب يافته و دال بر معانى خويش است و مى‏خواهد بگويد چنين قرآنى مسبوق به عدم نبوده ، اين كلامش بر خلاف وجدان خودش است ؛ اما اگر مقصودش اين است كه خدا عالِم به آن بوده و به عبارت ديگر علم خدا به قرآن قديم است ، ايرادش اين است كه اولاً اين اختصاص به قرآن ندارد ؛ بلكه علم خدا به تمامى موجودات قديم است ؛ چون ذاتش قديم است و علمش هم كه در اين بحث ، علم ذاتى اوست ، عين ذات اوست .^۱

و :

بنا بر اين ، كلام خدا همانند ديگر صفات فعلى او از افعال زمانى به شمار مى‏روند و اطلاق قدم بر آنها درست نيست .^۱
علامه طباطبايى در تعريف ديگرى از كلام و در تلاش براى تعميم گستره آن ، كلام را قابل اطلاق بر هر معلولى نسبت به علتش مى‏شمرد و در نتيجه ، كلام در اين تعريف ، امرى حقيقى و نه اعتبارى است . از اين منظر ، هر صفت ذاتى براى هر چيزى ، كلام اوست ؛ چون از مكنون ذات او كشف و پرده‏بردارى مى‏كند ، و اين همان معنايى است كه فلاسفه از صفت ذاتى اراده مى‏كنند .^۲با اين بيان‏ها روشن شد كه واژه «كلام» ، داراى دو اطلاق لفظى و فعلى است و به دو فعل الهى اشاره دارد و جامع آنها اين است كه اين افعال از منبع جمال الهى نشئت گرفته و نشان‏دهنده كمال الهى اند .
علامه طباطبايى در ضمن نتيجه گيرى از مجموع مطالب گذشته ، معتقد است كه اين بحث ، همان گونه كه در روايات بدان اشاره شده ، امرى لغو و بيهوده است و قرآن كريم بدان جهت كه عبارت است از آياتى خواندنى ، و بر معانى ذهنى دلالت مى‏كند ، مانند ساير كلمات ، امرى است صرفاً اعتبارى و در اين صورت ، قرآن نه حادث است و نه قديم ؛ زيرا حدوث و قدم ، وصف امور حقيقى است نه امور اعتبارى ؛ اما به لحاظ حدوث اصوات كه معنون به عنوان كلام و قرآن اند ، حادث