معرفت است ، ليكن بى‏ترديد، به معناى احاطه مخلوق بر خالق و شناخت حقيقت خداوند متعال نيست . از اين رو، سرحلقه اهل معرفت ، خاتم انبيا پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله ، ضمن تصريح بر اين كه براى او هم شناخت كُنه حضرت حق ميسّر نيست، مى‏فرمايد :
اللَّهُ أَعلى‏ وأَجَلُّ أَن يَطَّلِعَ أَحدٌ عَلى‏ كُنهِ مَعرِفَتِهِ .^۱
خدا، والاتر و و برتر از آن است كه كسى به كُنه معرفت او پى ببرد.
و نيز در شناخت خداوند مى‏فرمايد :
يا مَن لا يَعلَمُ ما هُوَ إِلّا هُوَ !^۲
اى كه جز او نمى‏داند او چيست!
و نيز مى‏فرمايد :
سُبحانَكَ ما عَرَفناكَ حَقَّ مَعرِفَتِكَ .^۳
منزّهى تو ! ما تو را چنان كه حق معرفت توست، نمى‏شناسيم.
دسته پنجم ، رواياتى‏اند كه حجاب‏هاى خداوند متعال را به حجاب‏هاى نورانى و ظلمانى تقسيم كرده‏اند . پيش از اين ، به معناى احتمالىِ حجاب‏هاى نورانى‏^۴ اشاره شد ؛ امّا مقصود از حجاب‏هاى ظلمانى ، ظاهراً زنگارهايى است كه در اثرِ كارهاى ناشايست بر ديده دل مى‏نشيند و مانع خداشناسى مى‏گردد ، چنان كه در قرآن كريم آمده :

تبيين روايات حجاب‏هاى معرفت‏

رواياتى كه درباره حجاب‏هاى خداوند متعال از اهل بيت عليهم السلام نقل شده است ، به پنج دسته تقسيم مى‏شوند :
دسته اوّل ، رواياتى كه تأكيد دارند بين خدا و خلق ، حجابى نيست. اين روايات، ناظر به صفت «الظاهر» خداوند متعال هستند كه اين صفت، در شمارى از روايات، بدين گونه تبيين شده است :
الظّاهِرُ لِقُلوبِهِم بِحُجَّتِهِ .^۱
با حجّت خويش بر دل‏هايشان ظاهر است.
الظّاهِرُ بِعَجائِبِ تَدبيرِهِ لِلنّاظِرينَ .^۲
با تدبيرهاى شگفتش، بر ناظران ظاهر است.
دسته دوم ، رواياتى كه دلالت مى‏كنند بر اين كه خداوند متعال با اين كه حجاب ندارد، محجوب است. اين روايات، ناظر به صفت «الباطن» خدا هستند كه در سخن امام على عليه السلام چنين توضيح داده شده است :
الباطِنُ بِجَلالِ عِزَّتِهِ عَن فِكرِ المُتَوَهِّمينَ .^۳
به جلال عزّتش از انديشه خيال‏پردازان، پنهان است.
دسته سوم ، رواياتى كه دلالت دارند بر اين كه حجاب ميان خدا و خلق ، مخلوق بودن آنهاست ؛ زيرا محال است آفريده محدود ، بر آفريدگار نامحدود، احاطه پيدا كند . علاوه بر اين روايات ، همه احاديثى كه در باب چهارم اين فصل گذشت نيز دلالت بر اين معنا دارند .
دسته چهارم ، رواياتى‏اند كه مى‏گويند حجاب خداوند متعال ، نور است .
شايد مقصود از حُجُب نورانى ، آن گونه كه گفته شده، مراتب خودبينى باشد كه نوعى حجاب تكوينى محسوب مى‏شود و سالك، در هر مرحله‏اى از كمالات نفسانى كه باشد، تا اين حجاب‏ها را كنار نزند، به معرفت شهودى دست نمى‏يابد، كه: «با ديده خودبين، نتوان ديد خدا را» .
در مناجات شعبانيه آمده است :
وأَنِر أَبصارَ قُلوبِنا بِضِياءِ نَظَرِها إِلَيكَ ، حَتّى‏ تَخرِقَ أَبصارُ القُلوبِ حُجُبَ النُّورِ ، فَتَصِلَ إِلى‏ مَعدِنِ العَظَمَةِ .^۴
و ديده‏هاى دلِ ما را با روشنى نگاه به خود ، نورانى كن تا آن‏جا كه ديده‏هاى دل ، پرده‏هاى نور را بدَرَد و به معدن عظمت برسد.
بنا بر مطالب بيان شده، مى‏توان گفت كه در اين قسمت از دعا، منظور از خَرقِ حجاب‏هاى نور به وسيله دل، اين است كه سالك در سلوك الى اللَّه، به نقطه‏اى برسد كه در نتيجه شدّت محبّت به خدا، حجاب‏هاى خودبينى به كلّى كنار رود، به گونه‏اى كه چيزى جز خداى تعالى نبيند و به گفته حافظ :
ميان عاشق و معشوق، هيچ حايل نيست‏تو خود حجاب خودى حافظ، از ميان برخيز.
اين مرحله از خداشناسى ، هر چند بالاترينِ منازل سلوك و برترينِ درجات