درآمد۱
مسئله مهدويت ، از آن رو كه در سخنان پيامبر صلى اللّه عليه و آله و سپس امامان عليهم السلام به فراوانى مطرح شده و احاديث آن ، حاوى مسائلى است كه برخى ، جزء دغدغههاى بشر در تمام دورههاى تاريخىاند (مانند عدالتخواهى و آينده بشر) و برخى حاوى مسائل فراطبيعى (مانند طول عمر و غيبت امام) ، از قرون اوّليه مورد توجّه مسلمانان قرار گرفته است . گردآورى اين احاديث در موضوعات مختلفى چون : المهدى ، الغيبة ، اَشراط الساعة ، دجّال ، الفتن و الملاحم ، صاحب الزمان و آخر الزمان ، مبناى تأليف رسالهها و كتب بسيار شده است .
به دقت مىتوان گفت كه اين مسئله ، يكى از پُرنوشتهترين موضوعات اسلامى به شمار مىرود و كتابنامهها و كتابشناسىهايى۲ كه در نيم قرن اخير نگارش شده ،
1.به قلم پژوهشگر ارجمند ، حجة الاسلام و المسلمين مهدى مهريزى .
2.در اينجا به اجمال به معرفى كتابشناسىهاى مستقل و ضمنى اشاره مىكنيم :
۱ . جواد على (۱۹۰۷ - ۱۹۸۷ م) در سال ۱۹۳۹ م در رساله دكترىاش (ص۱۸ - ۵۹) گزارشى از كتابهاى نگارش شده در باره امام مهدى ارائه كرد و در آن ۱۶۱ اثر اعم از مخطوط ، مفقود و چاپ شده از ۱۱۵ نويسنده را معرفى كرده . عنوان المهدى المنتظر عند الشيعة الاثنى عشرية، جوادعلى، بيروت: منشورات الجمل ، ۲۰۰۷ م .
۲ . مهدى منتظر را بهتر بشناسيد ، مهدى فقيه ايمانى . اين كتاب از سوى مسجد الهادى اصفهان در سال ۱۳۸۴ ق چاپ شده است و ۳۸۹ اثر را معرفى كرده است .
۳ . كتابنامه امام مهدى عليه السلام ، تهران : انجمن حجتيه ، ۱۳۹۷ ق . در چاپ اول ، ۳۱۳ كتاب معرفى شده و در چاپ دوم ، به معرفى ۳۵۵ كتاب پرداخته شده است .
۴ . كتابنامه امام مهدى عليه السلام ، انجمن حجتيه مشهد ، ۱۳۹۹ ق. در اين كتاب ، ۳۹۴ اثر معرفى شده است .
۵ . در جستجوى قائم ، سيّد مجيد پورطباطبايى ، قم: مسجد جمكران، ۱۳۷۰ش . در اين كتاب، ۱۸۵۰ اثر معرفى شده است .
۶ . كتابنامه امام مهدى عليه السلام ، قم : پژوهشكده باقر العلوم ، ۱۳۷۰ ش . در اين كتابنامه ۲۲۲ كتاب و مقاله معرفى شده است .
۷ . معجم ما كتب عن الامام المهدى عليه السلام ، عبدالجبار رفاعى . اين اثر در ضمن كتاب معجم ما كتب عن الرسول واهل البيت به عنوان بخش چهاردهم (ج ۹ ص ۲۹۸ - ۷۷) در قم منتشر شده است . سال چاپ اين كتاب ۱۳۷۱ ش / ۱۴۱۲ ق است و در آن ۱۱۱۴ كتاب و مقاله معرفى شده است .
۸ . كتابنامه حضرت مهدى عليه السلام ، ۲ جلد ، علىاكبر مهدىپور ، قم : الهادى ، ۱۳۷۵ ش / ۱۴۱۷ ق .
اين اثر ، كتابشناسى توصيفى آثار خطى و چاپى در باره مهدويت ، رجعت ، اخبار آخر الزمان و فرقههاى انحرافى مهدويت است . مؤلف ، ۲۰۶۶ عنوان كتاب به زبانهاى عربى ، فارسى ، تركى ، تايلندى ، فرانسه ، اردو ، انگليسى ، روسى و گجراتى در باره زندگى امام مهدى ، غيبت كبرى انتظار ، ظهور حكومت امام ، علائم قيام امام ، نقد فرقههاى انحرافى مهدويت ، منظومهها و ديوانهاى شعر در باره امام ، نشانههاى قيامت ، رجعت امامان ، احاديث مربوط به مهدويت ، ادعيه و زيارات امام مهدى عليه السلام ، بشارتهاى اديان ديگر و كتابشناسىهاى مهدويت را ، به صورت توصيفى و مختصر معرفى كرده است . در بسيارى از آثار ، تصوير جلد كتاب نيز در مقابل اثر ، آمده است . ترتيب كتاب بر اساس الفبايى نام اثر است .
۹ . محقق كتاب عقد الدرر فى أخبار المنتظر كه كتابش در اُردن به چاپ رسيده ، در مقدمه تحقيق از ۳۴ نويسنده و آثارشان در زمينه مهدويت ياد مىكند (عقد الدرر فى أخبار المنتظر : ص ۳۵ - ۳۲ ، مكتبة المنار ، ۱۴۰۵ ق / ۱۹۹۵ م) .
۱۰ . نويسنده كتاب المهدى المنتظر فى ضوء الاحاديث والآثار الصحيحة ، عبد الكريم عبد العظيم كه كتابش در سال ۱۴۲۰ ق / ۱۹۹۹ م منتشر شده ، از ۴۲ نويسنده ياد مىكند كه در موضوع امام مهدى عليه السلام دست به تأليف زدهاند . (المهدى المنتظر فى ضوء الاحاديث و الآثار الصحيحة : ص ۱۴ - ۱۱۹ ، بيروت : دار ابن حزم ، ۱۴۲۰ ق / ۱۹۹۹ م) .
۱۱ . إقرأ حول المهدى ، مهدى حسن علاء الدين ، بيروت : الدار الاسلامية ، ۱۹۹۹ م . نويسنده در اين كتاب ، ۷۴۴ اثر در حوزه مهدويت را معرفى كرده است .
۱۲ . المهدى المنتظر فى روايات أهل السنة و الشيعة الإمامية ، عداب محمود الحمش ، عمان : دار الفتح للنشر و التوزيع ، ۱۴۲۲ ق / ۲۰۰۱ م . نويسنده ، فصل اول كتاب (ص ۱۷ - ۲۰۰) را به معرفى آثار مربوط به امام مهدى عليه السلام اختصاص داده است . وى آثار معرفى شده را در سه بخش : اهل سنّت ، شيعه و منتقدان آورده است . وى در حوزه اهل سنّت ، ۷۷ اثر اعم از مستقل و ضمنى (ضمنى ۴۶ + مستقل ۳۱) و در حوزه شيعه ، ۲۷ اثر اعم از مستقل و ضمنى (ضمنى ۴ + مستقل ۲۳) و از آثار انتقادى نيز ۹ اثر (اهل سنّت ۷ + شيعه ۲) را معرفى كرده است . نويسنده همچنين ده اثر در زمينه مهدى سودانى و يك اثر از اسماعيليه را در زمينه مهدويت معرفى كرده است و در پايان ، ۳۳ كتاب را معرفى اجمالى كرده كه نويسنده ، آنها را نديده است .
وى در مجموع ۱۵۷ اثر را به صورت تفصيلى يا اجمالى معرفى كرده است .
۱۳ . مرجع مهدويت ، بنياد فرهنگى حضرت مهدى موعود و پايگاه اطلاعرسانى سراسرى اسلامى (پارسا) اسفند ۱۳۸۲ ، قم ، ۶۴۶ ص ، رحلى ، فارسى .
در اين مجموعه ، ۳۳۳۶ كتاب ، مقاله و پاياننامه معرفى شده است . براى هر اثر ، چكيده اجمالى نوشته شده و تنظيم كتاب بر اساس الفبايى نام مؤلفان است .
نسخه بعدى اين اثر با نام امام مهدى عليه السلام در آينه قلم در سال ۱۳۸۸ در دو جلد منتشر شد كه منابع معرفى شده در آن با رشد يكصد و بيست درصد به ۷۵۵۰ منبع رسيد .
۱۴ . آقاى مهدى غلامعلى در پاياننامه كارشناسى ارشد خود با عنوان بررسى مسأله غيبت امام عصر در قرآن و حديث كه در سال ۱۳۸۸ شمسى در دانشكده علوم حديث (قم) دفاع شده ، فصل پنجم پاياننامه (ص ۱۸۱ - ۲۱۸) را با عنوان «غيبتنگارى تا قرن پنجم هجرى» به معرفى آثار مربوط به غيبت اختصاص داده است و در آن از ۵۹ نويسنده و آثارشان ياد كرده است .
۱۵ . «كتابشناسى توصيفى حضرت امام مهدى عليه السلام » ، حسينعلى عبداللهى ، نشريه انتظار ، شماره پياپى ۸ - ۹ ، ص ۴۲۵ - ۴۴۸ .
۱۶ . كتابنامه و كتابشناسى امام مهدى عليه السلام ، على جليلى ، تبريز : پايگاه پژوهشگران جوان مركز تبريز ، ۶۲ ص ، ۱۳۸۰ ش .
۱۷ . موعود (نرمافزار) ، مركز تحقيقات كامپيوترى حوزه علميه اصفهان .
