تعیین‌کننده مهمی است در اینکه خویشتندار باشند یا خیر. دست و پنجه نرم‌کردن با افکار خودآیند وسوسه‌انگیز و نقد آنها که ارضای بی‌چون‌وچرا را دنبال می‌کند بخش مهمی از فرآیند دوراندیشی است. افکار خودآیند منفی و وسوسه‌انگیز تمایل دارند به طور مطلق تعیین‌کننده گزینه‌ها باشند، در حالی که دوراندیشی محاسبه‌گر است. دوراندیشی منتظر می‌ماند تا گزینه‌های عملی بسیاری را در پیش رو ببیند، آنگاه سبک و سنگین می‌کند و سپس تصمیم می‌گیرد (سلیگمن، ۱۳۸۹).

ارزیابی دقیق از پیامد و سبک و سنگین کردن سود و زیان عمل، بخش مهمی از توجیه شناختی است که در آموزه‌های اخلاقی اسلام بیان شده است. در آموزه‌های اسلامی بسیاری از اعمال اخلاقی دارای توجیه شناختی است. مثلاً آنچه باعث شد یوسف صدیق علیه السلام از آلودگی به گناه خودداری کند، به فرمایش قرآن، برهانی بود که در آن هنگام به آن توجه کرد؛ یعنی نوعی عامل معرفتیِ عالی.

در سطحی پایین‌تر، انذار راجع به عواقب منفی که دامنگیر خود فرد می‌شود یاریگر عفت‌ورزی خواهد بود. در زمان داود پیامبر علیه السلام زنی بود که مردی پیوسته متعرّض او می‌شد و از او کام می‌خواست و زن امتناع می‌ورزید و او به عنف او را مجبور می‌کرد، تا اینکه خداوند بر دل او انداخت و به آن مرد گفت هیچ‌گاه تو نزد من نمی‌آیی مگر اینکه کسی نزد عیال تو می‌رود. آن شخص، یکه خورد و به سوی خانه خود رفت و مردی را در کنار همسرش دید. او را نزد داوود علیه السلام آورد و شکایت کرد. گفت: «ای پیامبر خدا! بلایی به سرم آمده که بر سر احدی نیامده است». پرسید: «قضیه چیست؟». مرد گفت: «این شخص را در کنار همسرم در خانه‌ام یافتم». آنگاه، خداوند متعال به داوود علیه السلام وحی فرستاد که به او بگو همان که تو خود درباره دیگران کردی به سرت آمد^۱ (صدوق، ۱۴۱۳: ۴/۲۱).

۱. به کودکان (بسته به سن کودک) ماهانه یا هفتگی پول جیبی بدهید تا یاد بگیرد پول را بودجه‌بندی کند.

۲. از او بخواهید لوازمی را که قصد خرید آنها را دارد یادداشت یا ترسیم کند و چند روز قبل از اینکه آنها را بخرد، این برگه را در جایی نصب کند.

۳. از او بخواهید با پول خودش، وسایل سرگرمی و مواد غیرضروری را تهیه کند. به او قرض ندهید.

۴. به او کمک کنید تا یک حساب پس‌انداز باز کند، به طوری که بتواند پول و مخارجش را بررسی کند.

۵. از او بخواهید بخشی از پول توجیبی‌اش را به انتخاب خود برای کارهای نیکوکارانه خرج کند.

۶. با خرید وسایل بیهوده و نسنجیده موافقت نکنید و تسلیم نشوید.

۴ ـ ۵. دوراندیشی

همان‌گونه که قبلاً اشاره شد، خویشتنداری سازوکارهای متفاوتی دارد که از جمله آنها سازوکار «انتظار پیامد» است؛ یعنی فرد به عواقب کاری که انجام می‌دهد حساس باشد. در ادبیات آموزه‌های دینی، حزم و دوراندیشی است که به این حالت نسبتاً پایدار روانی اشاره دارد. امام صادق علیه السلام لازمه دوراندیشی را پرداختن به عاقبت کار می‌داند و می‌فرماید: «کسی که به عواقب امر ننگرد دوراندیش نیست»^۱ (طوسی، ۱۴۱۴: ۳۰۱). این توانمندی عقلی قلمروهای مختلفی دارد که نسبت به قلمرو شهوت، توان سنجش و بررسی پیامد ارضا را به دست می‌دهد. از این‌رو دوراندیشی به عنوان یکی از سازوکارهای خویشتنداری عامل مهم نگه‌دارنده در موقعیت‌های وسوسه‌انگیز محسوب می‌شود.

سازوکار دوراندیشی مانند بسیاری از توانمندی‌های دیگر عقل اخلاقی نیاز به رشد و شکوفایی دارد. آنچه افراد فرا می‌گیرند تا در لحظات وسوسه‌انگیز به خودشان بگویند، عامل