سختی اجتناب وابسته است. در آموزه‌های دینی به این موضوع اشاره شده است که خویشتنداری نیاز به صبر و تحمل دارد. از علی علیه السلام نقل شده است که فرمود: «صبر آن است که آنچه را به انسان می‌رسد تحمّل کند [و جزع و فزع نکند]»۱ (لیثی واسطی، ۱۳۷۶: ۵۶). همچنین، صابر کسی است که در دل آرزوی چیزی می‌کند، اما وقتی بدان می‌رسد به سبب سرانجام بد و زشتی‌اش به نفس خود لگام می‌زند که از آن روی گرداند. صابر چنان است که اگر بر دلش آگاه شوی از عفت و فروتنی و دوراندیشی او به شگفت می‌آیی»۲ (کلینی، ۱۳۶۲: ۲/۴۵۶).
آنچه موجب شده است صبر از دیگر فضیلت‌ها متمایز شود، مهارگری رفتاری است که ضمن فضیلت‌هایی همچون عفت‌ورزی، فروتنی و دوراندیشی در او وجود دارد. صابر علاوه بر صبری که می‌ورزد در دلش عفت‌ورزی، فروتنی و دوراندیشی موج می‌زند. بنابراین، تحمل و تاب‌آوری در بازداری از خواسته‌ها، عاملی تسهیلگر برای خودمهارگری محسوب می‌شود و در حقیقت به عنوان «ظرفیت مهارگری»، خویشتنداری را کامل می‌کند. همان‌گونه که در فصل پنجم گذشت، از جهت مفهوم‌شناختی نمی‌توان صبر و تاب‌آوری را مستقیماً جزء تقوا دانست. از جهت عملیاتی باید آن را مایه بقا و تداوم کنش تقوا قلمداد کرد. اما فرد صابر چگونه در مهار رفتار خود از دیگرانی که چنین صفتی ندارند متفاوت است؟ در ادامه به این پرسش پاسخ خواهیم داد.
افراد در خصوص خویشتنداری جنسی دو وضعیت را تجربه می‌کنند: نخست، وضعیتی که به چیزی تمایل پیدا می‌کنند و باید خود را کنترل کنند؛ دوم، وضعیتی که برای کنترل میل خویش باید کارهایی را انجام دهند که خوشایند فرد نیست. بنا بر حدیث حضرت علی علیه السلام، هر دو حالت نیاز به تحمل سختی و صبر دارد. از این‌رو صبرکردن به دو گونه بیان شده است: «صبرکردن بر آن چیزی که از آن کراهت داری و صبرکردن بر چیزی که بدان علاقه و تمایل داری»۳ (شریف رضی، ۱۴۱۴: ۴۷۸).
1.. «الصَّبرُ أن يَحتَمِلَ الرجُلُ ما يَنُوبُهُ، و يَكظِمَ ما يُغضِبُهُ».
2.. «أَمَّا الصَّابِرُ فَإِنَّهُ یتَمَنَّاهَا بِقَلْبِهِ فَإِذَا نَالَ مِنْهَا أَلْجَمَ نَفْسَهُ عَنْهَا لِسُوءِ عاقبت‌ها وَ شَنَآنِهَا لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَی قَلْبِهِ عَجِبْتَ مِنْ عِفَّتِهِ وَ تَوَاضُعِهِ وَ حَزْمِهِ».
3.. «الصَّبرُ صَبرانِ: صَبرٌ على ما تَكرَهُ، وصَبرٌ عمّا تُحِبُّ».
