گردهمایی‌های اجتماعی. استعدادها لزوماً به طور طبیعی به وجود می‌آیند و مانند مهارت‌ها و دانش با تلاش و کوشش دست‌یافتنی نیستند (لوپز، ۲۰۰۹: ۹۴۰).

توانمندی‌های روان‌شناختی در جریان رشد و تحول آدمی تحت تأثیر آموزش و تربیت ایجاد می‌شوند و به شکل «منش»^۱ (= خصیصه، ویژگی شخصیتی) در می‌آیند. در روان‌شناسی مثبت‌گرا از آنها با عنوان «توانمندی‌های منشی» نام برده می‌شود. طبق تعریف، توانمندی‌های منشی^۲ مجموعه‌ای از فرآیندها و سازوکارهای روان‌شناختی هستند که موجب پدیدایی و ظهور فضایل بنیادین اخلاقی می‌شود (پیترسون و سلیگمن، ۲۰۰۴ الف؛ پارک، ۲۰۰۹). این توانمندی‌ها گرایش نسبتاً ثابتی را به ارمغان می‌آورد که موجب رفتارکردن به روش اخلاقی می‌شود.

در منابع اسلامی، توانمندی‌هایی که موجب پدیدایی و ظهور فضایل بنیادین اخلاقی (از جمله خویشتنداری و خودمهارگری) می‌شوند، از کارکردهای عقل است. همان‌گونه که در فصل پنجم گذشت، عقل شامل دو کارکرد اصلی «تفکر» و «خویشتنداری» است. کارکرد تفکر در عقل ناشی از «قدرت تشخیص» (تمیز) و «دانش و استدلال» است و کارکرد خویشتنداری از توان «انتخاب» (اشتیاق) و «اجتناب» (پرهیز) به دست می‌آید. دو کارکرد تفکر و خویشتنداری به همراه دیگری کارکرد عقل اخلاقی را کامل می‌کنند. بنابراین، عقل عواملی دارد که به واسطه آنها خوبی‌ها، بدی‌ها، تفاوت‌ها و عوامل و زمینه‌های خوبی‌ها و بدی‌ها شناخته می‌شوند.

همچنین، این عوامل موجب حالات یا صفاتی پایدار در انسان‌اند که انتخاب خوبی‌ها و منفعت‌ها، و اجتناب از بدی‌ها و ضررها را در پی دارد. از این‌رو عوامل عقل منشأ توانمندی‌هایی خواهند بود که موجب پدیدایی و ظهور فضایل اخلاقی‌اند. این توانمندی‌ها، همچون ویژگی‌ها و صفات شخصیتی، به واسطه پرورش، به شکوفایی می‌رسند و در قالب صفات اخلاقی ظهور و بروز پیدا می‌کنند. از این توانمندی‌ها با عنوان «توانمندی‌های عقل اخلاقی» نام می‌بریم. مجهزبودن به دستگاه تولید مثل، آدمی را دعوت به ازدواج می‌کند؛ از

داشت^۱ (جاحظ، بی‌تا: ۲۱ و ۲۲؛ به نقل از: بن‌حُمَید و دیگران، ۱۴۱۸: ۷/۲۸۷۲ و ۲۸۷۳). بنابراین، خویشتنداری جنسی «انتخابگری هدفمندانه برای پرهیز از فعالیت جنسی نامناسب» است. اما این انتخاب برای دلیل خاصی می‌تواند صورت گیرد. طبعاً این دلیل، اخلاقی، دینی و قانونی است و در نهایت برای سلامت فرد و اجتماع است. بنا بر آنچه در فصل سوم آمد، برخی محققان معتقدند خویشتنداری جنسی مؤثرترین راه حفاظت در برابر ایدز و دیگر بیماری‌های آمیزشی و همچنین مشکلات فیزیکی و بارداری‌های ناخواسته است.

۲. توانمندی‌های روان‌شناختی

توانمندی‌ها^۲ نیروهای فعالی هستند که فرد می‌تواند به واسطه آنها کارکرد سازگارانه و نسبتاً کامل داشته باشد (لوپز، ۲۰۰۹: ۹۴۰). طبق این تعریف، توانمندی‌ها خود شامل دانش، مهارت‌ها، و استعدادها هستند:

دانش:^۳ دانش، آگاهی و فهم از حقایق و اصول را شامل می‌شود که به واسطه آموزش یا تجربه‌کردن به دست می‌آیند؛

مهارت‌ها:^۴ توانایی‌های اساسی برای انجام‌دادن وظایف بنیادین در زندگی مهارت نامیده می‌شود و وظایف بنیادین نیز به عملکرد قطعه‌ای از ماشین می‌ماند که در کنار دیگر قطعات کارکرد کلی را شکل می‌دهد. از این‌رو می‌توان گفت مهارت‌ها شامل توانایی فرد برای انجام‌دادن چندین وظیفه در آن واحد است. مهارت‌ها به طور طبیعی به وجود نمی‌آید بلکه به یادگیری و تمرین رسمی یا غیررسمی نیاز دارد؛

استعدادها:^۵ استعداد شامل شیوه‌های طبیعی تفکر، احساس و رفتارکردن است؛ مانند کشاننده درونی برای رقابت، حساس‌بودن به نیازهای دیگران یا میل به برترشدن در