«خود را متعهد بدانیم تا فرزندانی خویشتندار بار بیاوریم»؛ این پیشنهاد میکله بوربا در کتاب پرورش هوش اخلاقی است، برای اینکه خویشتنداری به عنوان فضیلتی اخلاقی در کودکان شکوفا شود. به چه میزان در ما اشتیاق و علاقه هست که فرزندانی با خویشتنداری قوی داشته باشیم؟ این پرسش مهمی است که باید از خودمان بپرسیم. زیرا پژوهش‌ها نشان داده است والدینی که سخت تمایل دارند فرزندانشان خویشتندار باشند، به این دلیل غالباً موفق می‌شوند که آنها خودشان را به این تلاش متعهد می‌سازند (بوربا، ۱۳۹۰: ۱۲۸). اگر به‌راستی بخواهیم فرزندمان خویشتندار باشد، باید تعهدی شخصی و ملی ایجاد کنیم تا این ویژگی در آنها تقویت شود. سپس این تعهد را تا نهایت توان ملتزم باشیم و دنبال کنیم.^۱

۴. پرورش توانمندی‌های اخلاقی

زمینه‌های تربیتی که به پرورش سازه خویشتنداری کمک می‌کند پیش از هر چیز به تربیت اخلاقی^۲ در حوزه شهوت جنسی وابسته است. درباره عوامل تربیت اخلاقی میان متفکران این حوزه دیدگاه‌های متفاوتی دیده می‌شود. گروهی از متفکران مسلمان بر پرورش عادت‌ها و صفت‌های اخلاقی مطلوب اسلام و گروهی دیگر، بر پرورش شناخت‌ها، گرایش‌ها و رفتارهای اخلاقی تکیه می‌کنند. گروهی از متفکران غربی رویکرد منش‌پروری^۳ دارند و بر

سه‌گانه منبع انگیزشی برای انتخاب خیر و منفعت (اشتیاق) و اجتناب از بدی و ضرر (پرهیز) محسوب می‌شوند. «اشتیاق» و «پرهیز» را می‌توان از جمله توانمندی‌های عقل اخلاقی شمرد که تحت تأثیر ارزیابی عقلانی که خودْ ثمره دانش و تشخیص است، شکل می‌گیرند. طبعاً شکوفاشدن توانمندی اشتیاق و پرهیز در انسان، به پرورش و تربیت نیازمند است. فرزندان ما باید بیاموزند که چگونه بدی و ضرر را ارزیابی کنند و بدان مشتاق شوند. آنها برای اینکه بدی و ضرر را ارزیابی، و سپس از آن اجتناب کنند نیاز به آموزش و پرورش دارند. برای روان‌شدن کارکرد خویشتنداری جنسی، باید این سه منبع انگیزشی در نظام روان‌شناختی فرد جاگیر شده، به طور مکرر به کار گرفته شود. تکرار تجربه «ترس- محبت- امید» با روش‌های تربیتی صحیح و غیرمرضی در روابط عاطفی والدین و مربیان موجب شکوفایی توانمندی‌های اشتیاق و پرهیز در فرزندان می‌شود.

این مطلب به شکل‌های متفاوتی در پژوهش‌های علمی مطرح شده است. مثلاً نحوه دخالت عواطف در رشد اخلاقی، موضوعی کلیدی در توصیف‌های نظری بوده است. اگرچه بسیاری از دانشمندان بر فرآیندهای شناختی تأکید کرده‌اند (به تبعیت از: کلبرگ،^۱ ۱۹۸۴)، بسیاری از متخصصان اذعان دارند که روابط عاطفی^۲ با اعضای خانواده برای رشد رفتارها و ادراکات اخلاقی، محوری است. برخی از آنها بر همدلی تأکید کرده‌اند و برخی نیز بر نقش اضطراب در برابر عدم تأیید یا تنبیه، احساس شرم و احساس گناه صحه گذارده‌اند؛ کیگان^۳ نیز به خودرضامندی ناشی از انجام‌دادن درست کارها اشاره کرده است. البته در میان همه این رویکردهای نظری به رشد اخلاقی، امروزه تأکید بر اهمیت نقش فرآیندهای عاطفی و شناختی به صورت توأمان رواج یافته است (کیلن و اسمتانا، ۱۳۸۹: ۵۶۰). همان‌گونه که توجه دارید بخش شناختی فرآیندهای اخلاقی در توانمندی دانش و قدرت تشخیص قابل دست‌یابی است و بخش عاطفی آنها به توانمندی اشتیاق و پرهیز مربوط است.