175
الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی

ویژگی‌های شخصی نسبتاً پایدارند که همراه با متغیرهای موقعیتی، بر رفتار، شناخت و عاطفه تأثیر می‌گذارند (مک‌کری۱ و کاستا،۲ ۱۹۹۹، به نقل از کار، ۲۰۰۴). کتل (۱۹۷۴) که صفت را ویژگی یا آمادگی نسبتاً پایدار می‌داند در تعریف آن آورده است: «چیزی که مشخص می‌کند فرد هنگام روبه‌روشدن با موقعیتی مشخص چه کاری انجام خواهد داد» (به نقل از: فیست و فیست، ۱۳۸۶). برای نمونه، اگر ما از سطح بالایی از صفت خویشتنداربودن برخوردار باشیم، در موقعیت‌های مختلف به روش پایا و به‌موقع، برای ارضای مناسب نیازها انتظار می‌کشیم، در برابر وسوسه‌ها مقاومت می‌کنیم و به‌راحتی ارضا را به تأخیر می‌اندازیم. بنابراین، صفت خویشتنداری به ویژگی نسبتاً پایدار افراد در توانمندی‌های خویشتنداری مربوط می‌شود. البته این ویژگی کاملاً تغییرناپذیر نیست و همچنان می‌تواند در طول زمان رشد داشته باشد. این سطح از خویشتنداری معرف چیزهایی است که در زمان سنجش و ارزیابی فرد از خصیصه‌های فرد محسوب می‌شود.

۳ ـ ۲. خویشتنداری در سطح حالت

حالت،۳ خصیصه شخص را در لحظه‌ای معین معرفی می‌کند؛ در دوره محدود زمانی (مثلاً ساعت یا روزی معین)، در نوع مشخصی از فعالیت‌ها یا در موقعیت‌های خاص (مثلاً هنگام کارکردن، هنگام بودن با دوستان). بنابراین، حالت خویشتنداری را نمی‌توان نسبتاً پایدار دانست (هوتا و واترمن، ۲۰۱۳). حالت همان تغییرات موقتی در رفتار است که در نتیجه تغییرات محیطی فوری روی می‌دهد. نمونه حالت‌های خلقی روان‌شناختی، شادی، خشم، ترس و انگیختگی هستند. چه‌بسا افراد در موقعیت خاصی حالت اجتناب و پرهیز داشته باشند؛ به گونه‌ای که در آن موقعیت چنین رفتار کرده‌ باشند، نه در نتیجه صفت خویشتنداری. از این‌رو نمی‌توان آنها را، چنان‌که حضرت علی علیه السلام در توصیف متقین می‌گوید، خویشتندار دانست؛ «متقین در بلا و گرفتاری همان گونه‌اند که در خوشی و

1.. McCrae, R.

2.. Costa, P.

3.. state


الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی
174

مفهوم دیگری که می‌تواند آسان‌سازی اجتماعی خویشتنداری را در حضور دیگران تبیین کند، مفهوم «درونی‌کردن» است. این مفهوم درباره ارزش یا اعتقاد به کار می‌رود. درونی‌کردن ارزش یا اعتقاد، عمیق‌ترین و پایدارترین پاسخ به افراد جامعه است. انگیزه درونی‌کردن یک اعتقاد خاص، مبتنی بر این تمایل است که می‌خواهیم رفتار و افکارمان درست و صحیح باشد. بنابراین، پاداش برای قبول آن باور، پاداشی درونی است (همان). در صورتی که خویشتنداری فرد در حضور دیگران مبتنی بر این اصل باشد که دیگران به عنوان ناظر، رفتار خاصی را نادرست می‌دانند، این خویشتنداری ناشی از درونی‌کردن باور و احساس افراد حاضر و ناظر است.

۳. سطوح روان‌شناختیِ خویشتنداری

خویشتنداری در حالات و موقعیت‌های مختلف، متفاوت است؛ گاه قوی است و گاه ضعیف؛ گاه بروز آن به موقعیت وابسته است و گاه نه. گرچه مطلوب این است که خویشتنداری، تفکر، رفتار و عواطف انسان را در بر بگیرد، بسان سازه‌ای پایدار تمامی حالات انسان را مدیریت کند و شکست و ویرانی نداشته باشد و در خلوت و جلوت پاسدار انسانیت باشد۱ (طوسی، ۱۴۱۴: ۶۸۴) گونه‌های شخصیتی افراد نشان از فراز و نشیب این سازه روان‌شناختی در قلمروهای مختلف دارد. یکی از فراز و نشیب‌های خویشتنداری مربوط به سطح کارکرد آن در نظام روان‌شناختی است که شامل دو سطح «صفت» و «حالت» می‌شود. از این‌رو گاه خویشتنداری در سطح صفت بروز پیدا می‌کند و ممکن است در سطح حالت خود را نشان دهد. بر اساس دو سطح بروز خویشتنداری، یعنی صفت یا حالت، قدرت و پایداری خویشتنداری متفاوت است.

۳ ـ ۱. خویشتنداری در سطح صفت

صفات۲ از جمله سازه‌های پیچیده‌ای هستند که روان‌شناسان به آن توجه کرده‌اند. صفات،

1.. «عن امیرالمؤمنین علی علیه السلام: إنّ التَّقوی أفضَلُ کنزٍ، و أحرَزُ حِرزٍ، و أعَزُّ عِزٍّ، فیهِ نَجاةُ کلِّ هارِبٍ، و دَرک کلِّ طالِبٍ، و ظَفَرُ کلِّ غالِب؛ به‌راستی که تقوا (خویشتنداری) بهترین گنج و محکم‌ترین پناهگاه و عزیزترین عزّت و اقتدار است. نجات هر گریزنده‌ای [از هلاکت و دوزخ] و امید هر جوینده‌ای و پیروزی هر چیره‌جویی در تقوا است».

2.. traits

  • نام منبع :
    الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدي عباسي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31725
صفحه از 298
پرینت  ارسال به