۵. خودمهارگری در قلمرو امیال^۱ که به چیره‌شدن بر امیال برخاسته^۲ منجر می‌شود.

به طور کلی، خویشتنداری انواع گرایش‌ها را در انسان مدیریت می‌کند. از نظر مفهومی، گرایش‌ها به شکل درونی تجربه می‌شوند و از نظر عملیاتی، یا خود فرد از وجودشان خبر می‌دهد یا می‌توان به وسیله مشاهده رفتار، آنها را استنتاج کرد. گرایش‌ها به عنوان پیش‌بینی‌کننده‌های رفتار بررسی می‌شوند؛ چراکه انرژی تولید رفتار را تأمین و جهت رفتار فرد را مشخص می‌کنند. خویشتنداری از یک سو در انرژی رفتار اثر می‌گذارد و از سوی دیگر می‌تواند جهت رفتار را تغییر دهد. سه دسته «گرایش‌های شناختی»، «گرایش‌های رفتاری» و «گرایش‌های عاطفی‌هیجانی» از قلمروهای خویشتنداری محسوب می‌شوند.

۱ ـ ۱. گرایش‌های شناختی

اگرچه محتوای تفکر و شناخت تعیین‌کننده رفتارهای خاص است، محتوای فکر و شناخت تحت تأثیر نوعی گرایش به نام گرایش شناختی قرار دارد. گرایش‌های شناختی، خود، شامل جهت‌گیری‌ها، ارزش‌ها، انگیزه‌ها و اهداف‌اند. جهت‌گیری معرف اهداف و ترجیحاتی است که فرد مثلاً در به‌کارگیری خویشتنداری، معمولاً و از روی عادت پیگیری می‌کند. ارزش‌ها به ملاک‌هایی گفته می‌شود که شخص مثلاً برای تصمیم‌گیری‌های خویشتندارانه به کار می‌برد؛ تصمیم‌گیری برای اینکه آیا خویشتنداری در فلان موقعیت ارزش دارد یا خیر. انگیزه‌ها دلایل شخصی‌اند که افراد برای رفتارهای خویشتندارانه خویش دارند؛ و اهداف، نتایج خاصی هستند که شخص امید دارد از مسیر رفتارهای خویشتندارانه‌ای که به طور فعال پیگیری می‌کند، بدان برسد. جهت‌گیری‌ها، ارزش‌ها، انگیزه‌ها و اهداف، در حالی که متمایزند، به عنوان گرایش واحدی از قلمرو خویشتنداری به نام گرایش‌های شناختی طبقه‌بندی می‌شوند؛ چراکه جهت و مسیر فعالیت‌های خویشتندارانه فرد را شکل می‌دهند (هوتا^۳ و واترمن،^۴ ۲۰۱۳). در حقیقت، گرایش‌های شناختی به «چرایی» خویشتنداری توجه می‌کنند.

می‌یابد. گذشته از این، خویشتنداری بسان بسیاری از خصیصه‌های روانی بسته به موقعیت‌های مختلف، از نظر شدت و ضعف و پایداری یا ناپایداری متفاوت است. از این‌رو بررسی سطوح روان‌شناختی خویشتنداری مبحث دیگری است که پی می‌گیریم.

۱. قلمروهای روان‌شناختی

قلمروهای خویشتنداری، منطقه و محدوده اثرگذاری خویشتنداری است. این منطقه‌ها یا محدوده‌های اثرگذاری جنبه ‌روان‌شناختی دارد. طبق نظر برخی از روان‌شناسان، هسته شخصیت^۱ به طور مستقیم نمی‌تواند خودش را تنظیم کند بلکه با کنترل احساسات، افکار و تکانه‌های هیجانی تنظیم می‌شود (بامیستر و واس، ۲۰۰۷). در نظریه خودنظم‌بخشی^۲ واس و بامیستر (۲۰۰۴: ۱۴۴) برای خودمهارگری پنج قلمرو عمده ذکر شده است:

۱. خودمهارگری^۳ در قلمرو هیجانات که نتیجه آن تغییر و اصلاح هیجانی است. خودمهارگری در این قلمرو به واسطه فرونشانی^۴ یا برافزایی^۵ (توسعه و افزایش) هیجانات محقق می‌شود؛

۲. خودمهارگری در قلمرو تفکر که نتیجه آن مهار ذهن^۶ است. خودمهارگری در این قلمرو به واسطه فرآیندهایی مانند فرونشانی افکار ناخواسته^۷ به دست می‌آید؛

۳. خودمهارگری در قلمرو رفتار که به واسطه ایجاد تعادل سرعت و دقت در هدایت رفتار^۸ به دست می‌آید؛

۴. خودمهارگری در قلمرو توجه که به کنترل توجه منجر می‌شود؛