135
الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی

«خوشایند» است (لذت خوردن) ترک می‌کنیم.۱ البته وجه مشترک این دو حالت، «سخت‌بودن» آنها است. این سختی ممکن است مانعی بر سر راه خویشتنداری باشد و مصلحت انسان را به مخاطره اندازد. اگر این مشکل به نوعی حل نشود انسان بی‌تاب می‌شود و ممکن است دست به کاری زند که به مصلحت او نیست. به نظر می‌رسد عاملی که می‌تواند این مانع را خنثا کند، صبر و تاب‌آوری است.

در چیزهایی که خویشتنداری می‌طلبد، «صبر» سختی خویشتنداری را تحمل‌پذیر می‌کند. صبر در اصطلاح، به معنای «حبس و نگه‌داشتِ نفس در مواردی است که به مقتضای عقل و شرع (یا قانون) باید انجام شود که در نتیجه باطن انسان را از اضطراب، زبان را از شکایت، و اعضا و جوارح را از حرکت‌های نامناسب و غیرعادی دور نگه می‌دارد». این معنا شامل مجموع مفاهیمی است که لغت‌شناسان درباره صبر بیان کرده‌اند: «صبر به معنای بازداشتن نفس است، ضد آن جزع‌کردن است، با اکراه‌داشتن نزدیک است و گاه به معنای انتظار می‌آید» (پسندیده، ۱۳۸۸).

تاب‌آوری خصیصه دیگری است که می‌تواند تحمل سختی‌های خویشتنداری را آسان کند و مفهومی نزدیک به مفهوم صبر است. روان‌شناسان «تاب‌آوری» را به انطباق مثبت فرد در موقعیت‌های تهدیدآمیز یا مصیبت‌بار تعریف می‌کنند؛ مفهوم عامی است که طیف وسیعی از پدیده‌ها را در بر می‌گیرد و ظرفیت سیستم را برای مقاومت‌کردن یا بازیافتن نیرو در معضلات مهم شامل می‌شود و بر سه موقعیت متمایز، شامل مقاومت در برابر تنش،۲ بهبودی۳ و عادی‌سازی۴ اوضاع و احوال متمرکز شده است (لوپز،۵ ۲۰۰۹) که اشاره به ظرفیت

1.. خداوند در آیه ۲۱۶ سوره بقره می‌فرماید: (عَسی أَنْ تَکرَهُوا شَیئاً وَ هُوَ خَیرٌ لَکمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکمْ؛ بسا چیزی را خوش نمی‌دارید و آن برای شما خوب است، و بسا چیزی را دوست می‌دارید و آن برای شما بد است)؛ و در حدیثی از حضرت علی علیه السلام نقل شده است: «أَکرِهْ نَفْسَک عَلَی الْفَضَائِلِ فَإِنَّ الرَّذَائِلَ أَنْتَ مَطْبُوعٌ عَلَیهَا» (تمیمی آمدی، ۱۳۶۶: ۱۴۹)؛ «نفس خویش را بر خوبی‌ها مجبور کن، چراکه نفس بدون هیچ نیرویی به بدی‌ها گرایش دارد».

2.. stress resistance

3.. bouncing back

4.. normalization

5.. Lopez, J. S.


الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی
134

روانکاوی کنارزدن آگاهانه تکانه‌ها، افکار و امیالی را که برای فرد پذیرفتنی نیستند با مفهوم «فرونشانی»۱ معرفی کرده‌اند (ربر،۲ ۱۳۹۰). باید توجه داشته باشیم که بین فرونشانی و سرکوب امیال۳ تفاوت وجود دارد. فرونشانی به عنوان نوعی سازوکار دفاعی سازگارانه و بالغ مطرح شده، و شامل تصمیمی است که هشیارانه یا نیمه‌هشیارانه برای عقب‌راندن توجه به تکانه‌ها یا تعارض‌ها گرفته می‌شود (قربانی، ۱۳۸۷). در این سازوکار، اجتناب از تکانه‌ها یا مشکلات مربوط به آنها از قبیل تعارض میان شناخت و هیجان، به صورت عمدی اتفاق می‌افتد.

بنابراین، مفهوم خویشتنداری را نمی‌توان از مهار خواسته‌ها جدا دانست. مهارگری در حقیقت نیرویی اخلاقی است که با سازوکارهایی مانند بازداری هدفمند و فرونشانی هشیارانه امیال، باعث توقف رفتار بالقوه نامناسب یا خطرناک می‌شود. در نتیجه افراد فرصت ارزشمندی برای تشخیص پیامدهای احتمالی اعمالشان و سپس متوقف‌کردن آن اعمال به دست می‌آورند. در این صورت فرد می‌تواند به هدف تجربه لذتی بهتر و بالاتر در زمانی دیگر، از لذتی فوری و آلوده به پیامدهای منفی، دست بردارد و توان خود را در «تأخیر کامرواسازی» نشان دهد. به هر حال، توجه به سازوکارهایی از قبیل بازداری و فرونشانی کمک می‌کند تا فرآیند مهارگری را، به‌ویژه در موضوعات جنسی، بهتر بازشناسی کنیم. این بازشناسی ما را در بررسی راهکارهای خویشتنداری جنسی یاری می‌رساند.

۲ ـ ۲. صبر و تاب‌آوری

بدیهی است که ارضای برخی امیال و خواسته‌های انسان، با مصلحت او سازگار نیست. او خوردن را می‌خواهد اما مصلحتش در نخوردن است؛ زیرا چاقی منشأ بسیاری از بیماری‌ها و مشکلاتی است که لذت فراگیر زندگی را سلب می‌کند. از این‌رو بسیاری اوقات برای تأمین مصالح، برخلاف طبع و خواسته‌هایمان عمل می‌کنیم؛ آنچه را «ناخوشایند» است (مانند سختی نخوردن یا سختی ورزش) می‌پذیریم و به آن عمل می‌کنیم و آنچه را

1.. suppression

2.. Reber, A. S.

3.. repression

  • نام منبع :
    الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدي عباسي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31688
صفحه از 298
پرینت  ارسال به