است. در بحث‌های بعدی خواهیم گفت در صورتی که ظرفیت‌های خویشتنداری در حوزه غریزه جنسی به کار روند نتیجه‌ای برابر با خویشتنداری جنسی خواهند داشت. چه‌بسا تساهل در بررسی واژه‌های اخلاقی موجب شده است به ظرایف حقیقت این مفاهیم و کارآمدی مهارت‌های برآمده از آنها توجه نشود. مفاهیمی همچون «عقل»، «تقوا»، «صبر» و «عفت» از جمله آنها هستند که کاوش عمیق در حقیقتشان می‌تواند راهبردها و راهکارهای مهارتی در خور توجهی به دست دهد. از این‌رو بحث از کارکرد خویشتنداری عقل به همین جا ختم نمی‌شود و برای اینکه از آموزه‌های پرورشی و مهارتی آن بهره‌مند شویم لازم است وارد تحلیل مفهومی و روان‌شناختی آن شویم.
۲. مؤلفه‌های مفهومی خویشتنداری
خویشتنداریِ عقل، مبتنی بر دو عنصر «تقوا» (مهارگری) و «صبر» است. معانی ذکرشده در آموزه‌های اسلامی برای واژه «تقوا» به مفهوم حبس و نگه‌داری نفس در برابر امیال آسیب‌زا اشاره‌ای دقیق دارند. همچنین، مفهوم صبر شامل حبس و نگه‌داری نفس از بی‌تابی‌کردن است. از این‌رو کمال خویشتنداری را باید در دو خصیصه تقوا و صبر جست‌وجو کرد. امام علی علیه السلام در خطبه ۱۹۵ نهج‌البلاغه دو خصیصه تقوا را «مهارگری» و «استقامت» بیان کرده‌اند؛ پس از سفارش به تقوا می‌فرمایند: «تقوا زمام است و قوام. پس به ریسمان محکم آن تمسک جویید و به حقایق آن چنگ زنید»۱ (شریف رضی، ۱۴۱۴).
اما خویشتنداری، به‌ویژه در قلمرو شهوت، کار آسانی نیست و به تحمل مشقت و سختی وابسته است. نگه‌داشت خود در وضعیت خویشتنداری نیاز به صبر و تحمل دارد. در روایتی از ایشان آمده است: «صابر آن کسی است که در دل آرزوی چیزی می‌کند، اما وقتی بدان می‌رسد به خاطر سرانجام بد و زشتی‌اش به نفس خود لگام می‌زند که از آن روی گرداند. صابر چنان است که اگر بر دلش آگاه شوی از عفت و فروتنی و دوراندیشی او به شگفت می‌آیی»۲ (کلینی، ۱۳۶۲: ۲/۴۵۶).
