ارکان اعتکاف

اعتکاف، پنج رکن اساسی دارد که با نبودِ هر یک، حقیقتِ این عبادت تحقّق نخواهد یافت و معتکف از برکات آن بهره‏مند نمى‏شود. این ارکان، عبارت اند از:

۱. قصد قربت

نخستین رکن اعتکاف، همانند سایر عبادات، خلوص نیّت و قصد قربت است. بنا بر این، هر گونه انگیزه غیر الهی موجب بطلان آن مى‏گردد. گفتنی است که انگیزه الهی نیز مراتبی دارد که توضیح آن در ادامه بحث خواهد آمد.^۱

۲. اقامت در مسجد جامع

رکن دوم اعتکاف، پس از قصد قربت، اقامت در مسجد جامع در مدّت اعتکاف است.

فقیهان، این رکن را دو گونه تفسیر کرده‏اند: برخی مانند شیخ مفید، محقّق حلّى، شهید اوّل و شهید ثانی و فقیهان محقّق متأخّر فرموده‏اند که در هر مسجد جامعی که امامی عادل در آن، نماز جماعت اقامه کرده باشد می‏توان اعتکاف کرد.^۲

این فتوا قابل استناد به حدیثی معتبر است که از امام صادق علیه السّلام نقل شده است.^۳ بر پایه این حدیث، هر مسجدی که واجد دو شرط باشد، اعتکاف در آن جایز است: یکی جامع بودن، یعنی به گروه خاصّی اختصاص نداشته باشد و نمازگزاران فراوانی از آن بهره‏مند شوند^۴ و دیگر، این که امامی عادل در آن، نماز جماعت اقامه کرده باشد.

گفتنی است مقصود از «امام عادل» در حدیثِ یاد شده، امام معصوم نیست تا مشروعیت اعتکاف، به مساجد چهارگانه (مسجد الحرام، مسجد

۰.أکثِروا ذِکرَ اللّهِ عزّ و جلّ عَلی کُلِّ حالٍ؛ فَإِنَّهُ لَیسَ عَمَلٌ أحَبَّ إلَی اللّهِ تَعالی وَ لا أنجیٰ لِعَبدٍ مِن کُلِّ سَیِّئَةٍ فِی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ مِن ذِکرِ اللّٰهِ.^۱

۰.در هر حالى، خداوند عزّ و جلّ را بسیار یاد کنید؛ زیرا هیچ عملی نزد خداوند متعال، محبوب‏تر و در رهانیدن بنده از هر بدى‏ای در دنیا و آخرت، کارگرتر از یاد خدا نیست.

گویا این سخن، برای شنوندگان، موجب شگفتی شد که چگونه یاد خدا از انواع کارهای نیک، برتر و سازنده‏تر است. از این رو، یکی از حاضران پرسید: «یاد خدا حتّی از جنگیدن در راه خدا نیز برتر است؟!» و چون پیامبر صلّی الله علیه و آله در جواب، حکمت جنگیدن در راه خدا را یاد خدا بر‌شمرد، حاضران گفتند: «ای پیامبر خدا! یاد خدا [کافی نیست] و ما را از جهاد، بی‌نیاز نمى‏کند؟».پیامبر صلّی الله علیه و آله در پاسخ فرمود:

۰.وَلَا الجِهادُ یَکفی مِن ذِکرِ اللهِ ولا یَصلُحُ الجِهادُ إلّا بِذِکرِ اللهِ، وَ إنَّمَا الجِهادُ شُعبَةٌ مِن شُعَبِ ذِکرِ اللّٰهِ.^۲

۰.جهاد هم شما را از یاد خدا بى‏نیاز نمى‏کند و جهاد، جز با یاد خدا، ارزشی ندارد. جهاد، در واقع، شاخه‏ای از شاخه‏های یاد خداست.^۳