خانه کعبه هستند؛ بلکه سعید بن جبیر گفته: مقصود از «عاکفین»، اشخاصی هستند که در مکّه اقامت دارند و از ابن عبّاس نقل شده که منظور از آن، نمازگزاران است.^۱

حکمت اعتکاف

حکمت اعتکاف، روی‌آوری به خداوند سبحان و توجّه عمیق قلبی به ذات کبریایی و روگردانی از غیر اوست. بیشترین و بالاترین برکات اعتکاف در پرتو یاد خدا محقّق می‏شود و اقامت در خانه خدا و روزه‏دارى، مقدّمه تحقّق آن است. حکمت پرهیز از آسیب‏های اعتکاف نیز زدودن موانع یاد خدا و اقبال کامل به حضرت او و روگردانی از غیر او در مدّت اعتکاف است.^۲ یاد خدا، در سایر عبادات نیز مهم‏ترین، بهترین و سازنده‏ترین عمل جوارحی و جوانحی است. خداوند سبحان در تبیین حکمت نماز مى‏فرماید:

۰.(أَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِکْرِى.^۳

۰.نماز را برای یاد کردنِ من به پا دار).

همچنین در حدیثی از پیامبر صلّی الله علیه و آله آمده است:

۰.إنَّما فُرِضَتِ الصَّلاةُ، وَ اُمِرَ بِالحَجِّ وَ الطَّوافِ وَ اُشعِرَتِ المَناسِکُ لِإقامَةِ ذِکرِ اللّٰهِ.^۴

۰.واجب گشتن نماز و دستورِ گزاردن حج و طواف، و تعیینِ مناسک [حج]، در واقع برای زنده داشتن یاد خدایند.

در حدیثی دیگر از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود:

روی‌آوری و توجّه به خداوند و بت‏ها به کار رفته است، مانند اعتکاف در مسجد الحرام^۱ یا دیگر مساجد^۲ و نیز عبادتکده‏های جاهلی.^۳

اعتکاف در احادیث اسلامی، بیشتر در معنای مثبت آن، یعنی اقامت در مسجد و روی آوردن به خدای سبحان همراه با عبادت و روزه‏داری و نیایش به کار رفته است. این معنا در فرهنگ‌نامه پیش رو کاویده می‏شود.

پیشینه اعتکاف

اگر مقصود از اعتکاف، روی آوردن کامل به عبادت خداوند سبحان و ممحَّض کردن خود برای آن باشد، بی تردید در همه ادیان الهی سابقه داشته است و به اسلام اختصاص ندارد؛ امّا اگر مقصود از آن، برنامه عبادی ویژه‏ای باشد که در اسلام تشریع شده، دلیل محکمی برای اثبات تشریع چنین برنامه‏ای در ادیان گذشته در دست نیست. گفتنی است برخى^۴ برای اثبات پیشینه اعتکاف، به این آیه استدلال کرده‏اند که خداوند سبحان مى‏فرماید:

۰.(وَ عَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِىَ لِلطَّائِفِينَ وَ ٱلْعَاكِفِينَ وَ ٱلرُّكَّعِ ٱلسُّجُودِ.^۵

۰.و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که: خانه مرا برای طواف کنندگان (مسافر) و عاکفان و رکوع کنندگان سجده‌گزار، پاکیزه بدارید).

البتّه با تأمّل روشن می‏شود که آیه یاد شده، دلالت روشنی بر این مدّعا ندارد؛ زیرا همان طور که امین الإسلام طبرسی می‌گوید، بیشتر مفسّران بر این باورند که منظور از «طائفین» در این آیه کسانی هستند که در گرد خانه کعبه مشغول طواف می‏شوند و منظور از «عاکفین» افرادی هستند که مجاور