جمعه را در عصر غيبتِ امام معصوم علیهم السلام، غيرمشروع و خواندن نماز ظهر را واجب تعيينى مى‏دانند. دسته دوم ـ که اکثر فقيهان از اين دسته‏اند ـ، اقامه نماز جمعه را در عصر غيبت، جايز، مشروع و کفايت‌کننده از نماز ظهر مى‏دانند. البته بسيارى از اين عالمان بويژه در ادوار کهن، تعبير وجوب را در باره حکم اين نماز به کار نبرده‏اند؛ ولى نتيجه نظريه آنها وجوب تخييرى نماز جمعه است. در نتيجه مى‏توان وجوب تخييرى نماز جمعه در دوره غيبت را نظريه مشهور فقهاى شيعه دانست.

۴. دو نظريه وجوب تخييرى و تعيينى نماز جمعه

چنان که اشاره شد، خاستگاه نظريه وجوب تخييرى نماز جمعه در دوره غيبت امام عصر علیه السلام، استنباط فقها از چگونگىِ سيره اهل بيت علیهم السلام در دورانى است که آن بزرگواران به رغم حضور، خود قادر به اقامه اين نماز نبودند. در حقيقت، اين تلقّىِ عموم فقيهان اماميه است که نماز جمعه، عبادتى است گره خورده با سياست، به گونه‏اى که مشروعيت و يا وجوب آن، منوط به وجود حکومتِ مشروع است. بر اين اساس است که پس از تأسيس دولت صفويه در سال ۹۰۶ ق و رسميت يافتن مذهب شيعه در ايران، با اين اميد که شرايط پديد آمده سياسى بتواند زمينه‏ساز رفع گوشه‏اى از ستم‏هاى روا شده بر خاندان رسالت و اسلام ناب گردد، با پذيرش مشروعيت نسبى

نبودن حضور امام معصوم و يا اذن اوست.

۳. نماز جمعه در عصر غيبت

فقهاى اماميه بر اساس استنباط خود از سيره اهل بيت علیهم السلام در دوران حضور و عدم امکان اقامه نماز جمعه، درباره حکم اين نماز در عصر غيبت، آراى گوناگونی را ارائه کرده‏اند که به سه نظريه زير بر مى‏گردد:

۱. وجوب تخييرى ميان نماز جمعه و نماز ظهر؛

۲. وجوب تعيينى نماز جمعه؛

۳. وجوب تعيينى نماز ظهر؛

آنچه در اين جا شايسته توجّه است اين که نظريه مشهور فقيهان اماميه، عدم وجوب تعيينى نماز جمعه است؛ بلکه بسيارى از فقهاى بزرگ بر اين موضوع ادّعاى اجماع کرده‏اند.^۱ معتقدان به عدم وجوب تعيينى نماز جمعه نيز خود دو دسته‏اند:

نخست: شمار کمى از فقها نظير سلّار،^۲ و ابن ادريس^۳ که اصولاً نماز