نماز جمعه دارد و شمارى از آنها در اين کتاب آورده شد. ملّا محمّد‌تقى مجلسى، معروف به مجلسى اوّل، رساله‏اى در باره وجوب نماز جمعه نوشته و در آن، دويست روايت را ـ که بسيارى از آنها از نظر سند، صحيح و از نظر دلالت، قوى اند ـ جمع‌آورى کرده است. جمع‌بندى وى از اين روايات، اين گونه است:

۰.مجموع اخبار [در باره حکم نماز جمعه]، دويست حديث است: آنچه از اين روايات صحيح، حَسَن و موثّق هستند و صريحا بر وجوب نماز جمعه دلالت دارند چهل حديث، آنچه ظاهر در وجوب است پنجاه حديث، آنچه دلالت بر مشروعيت اجمالىِ نماز جمعه اعم از وجوب عينى يا تخييرى دارد نود حديث، و آنچه با عموم خود دلالت بر وجوب نماز جمعه و فضيلت آن دارد، بيست حديث است.

۰.و امّا از مجموعهٔ روايات ياد شده، دو حديث به صراحت دلالت دارند که نماز جمعه تا قيامت، واجب است؛ شانزده حديث ظهور دارند در عدم اشتراط اذن [امام]، بلکه اکثر روايات اين چنين ‏اند. ضمن اين که غالب روايات مورد اشاره، دلالت بر وجوب تعيينى دارند.

۰.با توجّه به آنچه گفته شد، از احاديث پرشمارى که شکّ و شبهه‏اى در دلالتشان نيست، آشکار مى‏شود که به حکم پيامبر صلی الله علیه و اله و امامان علیه السلام نماز جمعه بر هر مسلمان واجب است، مگر افرادى که استثنا شده‏اند».^۱

گفتنى است در ميان احاديث فراوانى که بر وجوب نماز جمعه دلالت دارند، روايتى که حضور رهبر معصوم و يا اذن او را شرط وجوب يا صحّت نماز جمعه بداند، ديده نمى‏شود؛ بلکه به عکس، ظهور اين روايات، شرط

بر اين اساس است که مطابق گزارش‏هاى تاريخى، اصحاب سرشناسى همچون زراره نيز در نماز جمعه حضور مى‏يافتند.^۱

از آنچه گفته شد، مى‏توان به نتايج مهم زير دست يافت:

اوّل: خاندان رسالت علیهم السلام در دورانى که خود امکان برپايى نماز جمعه را نداشتند، در نمازهاى رسمى بر‌پا شده از سوى حکومت، شرکت مى‏کردند.

دوم: عدم شرکت ائمّه علیهم السلام در نماز جمعه نيز گاه اتفاق افتاده است که گزارش‏هايى از آن در دست است.

سوم: برخى از گزارش‏ها حاکى از آن است که در مواردى ائمّه علیهم السلام به نماز جمعه اکتفا نکرده و نماز ظهر را هم خوانده‏اند.

چهارم: به اين نکته تصريح شده که عدم اکتفا به نماز جمعه و خواندن نماز ظهر، به دليل فقدان شرط عدالت در امام جمعه است.

پنجم: شرکت پيروان اهل بيت علیهم السلام خصوصاً افراد شاخص در نماز جمعه اهل سنّت براى حفظ وحدت جامعه اسلامى از سوى امامان شيعه مورد تأکيد قرار گرفته است.

ششم: توصيه و تأکيد امام علیه السلام بر حضور در نماز جمعه و عدم حضور گاه به گاه اصحاب خاص همچون زراره، گویای آن است که نماز جمعه ـ حتى اگر امام معصوم علیه السلام حضور داشته باشد، ولى نتواند آن را اقامه کند ـ واجب تخييرى است.

۲. روايات نماز جمعه

روايات فراوانى از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام نقل شده که دلالت بر وجوب