علّت آن كه «اللّه أكبر» در ابتداى اذان ، چهار بار قرار داده شده ، اين است كه شروع اذان ، ناگهانى است و پيش از آن ، سخنى كه شنونده را متوجّه سازد ، وجود ندارد . پس ، دو «اللّه أكبرِ» نخست ، هشدارى است به شنوندگان نسبت به جملات بعدىِ اذان.
علّت آن كه بعد از تكبير ، شهادتين قرار داده شده ، اين است كه گام نخست ايمان ، توحيد و اقرار به يگانگى خداوند متعال است و گام دومش اقرار به رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله ، و اين كه اطاعت آن دو و شناختشان ، به هم پيوسته اند.
علّت ديگرش نيز اين است كه اساس ايمان ، در حقيقت ، همين شهادتين است . پس ، هر يك از اين دو شهادت ، دو بار قرار داده شده ، چنان كه در ساير حقوق ، دو شاهد تعيين شده است . پس ، هر گاه بنده به يگانگى خداوند عز و جل و به رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله اقرار كند ، هر آينه به تمامِ ايمان اقرار كرده است ؛ چرا كه اساس ايمان ، در حقيقت ، ايمان به خدا و پيامبر اوست.
علّت آن كه بعد از شهادتين ، دعوت به نماز قرار داده شده ، اين است كه اذان اساسا براى نماز ، وضع شده است ، و آن ، فراخوانى به نماز در وسط اذان است و فراخوانى به سوى رستگارى و به سوى بهترين عمل است .
در پايان اذان نيز نام او قرار داده شده است ، چنان كه آغاز آن به نام اوست. ^۱

۱ / ۳

حكمت تشريع اذان

۱۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اذانِ نخستين ، براى اين قرار داده شد كه نمازگزاران براى نمازشان آماده شوند . پس ، هر گاه بانگ اذان را شنيديد ، وضوى كامل ^۱ بگيريد. ^۲

۱۶.امام رضا عليه السلام :مردم به علل فراوانى ، به اذان گفتن ، امر شده اند . يكى از آن علّت ها يادآورى به فراموشكار ، توجّه دادن به شخص غافل و آگاه ساختن كسى است كه وقت [نماز] را نمى داند و به كارى ديگر سرگرم شده است . مؤذّن ، با گفتن اذان ، به عبادت آفريدگار فرا مى خواند و به آن ترغيب مى كند ، و به يگانگى او اقرار مى نمايد ، و ايمان را آشكار ، و اسلام را علنى مى سازد ، و نماز را به كسى كه فراموشش كرده ، يادآور مى شود . مؤذّن را به اين خاطر «مؤذّن» گفته اند كه با اذان ، وقت نماز را اعلام مى كند (اِذنِ نماز مى دهد) .
علّت آن كه اذان با «اللّه أكبر» آغاز و با «لا إله إلاّ اللّه » ختم مى شود ، اين است كه خداوند عز و جل خواسته است كه شروع [و انتهاى اذان] ، با ياد و نام او باشد : نام «اللّه » ، در تكبير ، در آغاز جمله است و در تهليل ، در آخر آن .
علّت آن كه هر جمله اذان دو بار قرار داده شده ، اين است كه در گوش شنوندگان تكرار شود و براى آنان تأكيد گردد ، به طورى كه اگر شخصى بار اوّل متوجّه نشد ، بار دوم متوجّه شود ؛ و نيز اين كه نماز ، دو ركعت دو ركعت است . به همين دليل ، اذان نيز دو به دو قرار داده شده است .