نيز توضيح داديم ، ^۱ اذان علاوه بر يادآورىِ وظيفه فردى و اعلام وقت نماز ، يك شعار مهمّ سياسى ـ اجتماعى نيز هست و اين شعار ، نه تنها زمينه تداوم حاكميت اسلام را در جوامع اسلامى فراهم مى كند ، بلكه در كنار استقرار ارزش هاى دينى ، مى تواند موجب انتقال فرهنگ اسلامى به ساير جوامع گردد . بدين جهت ، جريان هاى سياسى اى كه حاكميت اسلامِ اصيل را با منافع خود در تضاد مى بينند ، اين شعار سياسى را بر نمى تابند .
به نظر مى رسد كه جعل حديث عبد اللّه بن زيد ، به وسيله حزب اُموى (در عصر حاكميت مطلق معاويه) و با هدفِ حذف و يا تحريف شعار سياسى ـ اجتماعى اذان ، انجام گرفته است ؛ زيرا اگر خاستگاه تشريع اذانْ «رؤيا» شد ، كسى كه مدّعى خلافت پيامبر صلى الله عليه و آله و بلكه خداوند متعال است ، مى تواند با رؤيايى ديگر ، آن را به صورت دلخواه تغيير دهد و يا حذف نمايد!
توضيح مطلب ، اين كه : هر كس با تاريخ اسلام آشنا باشد ، مى داند كه حزب اُموى از ابتدا با اسلام ، مخالف بود و هيچ گاه با اين آيين الهى آشتى نكرد . اين حزب ، هر چند پس از قدرت يافتن اسلام ، نمى توانست علنا با آن مخالفت كند ، امّا در اوّلين فرصتِ به دست آمده ، در برابر نظام اسلامى به رهبرى امام متّقيان و امير مؤمنان ايستاد و مانع رشد و بالندگى اين آيين آسمانى شد و به گفته امام على عليه السلام :

۰.آنها اسلام نياوردند ؛ بلكه تسليم شدند ، و كفر خويش را پنهان داشتند و زمانى كه يارانى براى آن يافتند ، آشكارش نمودند . ^۲

راوى مجهول ، مجروح ، ضعيف و يا متروك قرار دارد . ^۱
بدين ترتيب ، مى توان گفت دليلى كه حاكم در مستدرك براى عدم نقل حديث عبد اللّه بن زيد در صحيحين آورده (يعنى اختلاف ناقلان در اسانيد آن)، ^۲ در واقع ، ممكن است تنها يكى از دلايل متعدّد آن باشد و شايد برخى از وجوه ديگرى كه ذكر شد نيز موجب عدم ذكر اين حديث در صحيحين گرديده باشد .

سه . انگيزه جعل «حديث عبد اللّه بن زيد»

درباره انگيزه جعل اين حديث نمى توان به صورت قاطع ، اظهار نظر كرد . برخى از محقّقان ، اين احتمال را تقويت كرده اند كه عموهاى عبد اللّه بن زيد ، اين رؤيا را ساخته اند . متن كلام آنان ، چنين است :
به احتمال زياد ، اين رؤيا را ، عموهاى عبد اللّه بن زيد رواج داده اند تا از اين طريق ، فضيلت و افتخارى براى خاندان ها و قبايل خويش كسب كنند . به همين دليل ، در برخى مسانيد مى بينيم كه عموزادگان او ، راويان اين حديث هستند و كسانى هم كه به آنها اعتماد كرده اند ، به آنها حُسن ظن داشته اند . ^۳
امّا به نظر مى رسد كه جعل اين حديث ، همانند بسيارى از احاديث مجعول ديگر ، انگيزه سياسى داشته است ؛ زيرا همان طور كه پيش از اين