همچنين شيخ الطائفه محمّد بن حسن طوسى (م ۴۶۰ق) در النهاية مى گويد :
و امّا جمله هاى : أشهد أنّ عليّا ولىّ اللّه و آل محمّد خير البريّة ـ كه در اخبار شاذ روايت شده اند ـ در اذان به آنها عمل نمى شود ، و هر كس به آنها عمل كند (آنها را در اذان بگويد) ، خطاكار است . ^۱
او در كتاب المبسوط مى گويد :
جمله هاى : أشهد أنّ عليّا أمير المؤمنين ، و آل محمّد خير البريّة ـ كه در روايات شاذ آمده اند ـ در اذان به آنها عمل نمى شود ، و اگر انسان آنها را به كار برد ، گناه نكرده است ، هر چند نه موجب فضيلت اذان و نه موجب كامل شدن بندهاى اذان مى گردد . ^۲
ساير فقهاى بزرگ شيعه نيز ، چه فقيهان پيش از شيخ طوسى و چه پس از او (مانند : شيخ مفيد در المقنعة ، ^۳ سيّد مرتضى در الرسائل ، ^۴ حلبى در الكافى ، ^۵ سَلاّر در المراسم ، ^۶ محقّق حلّى در المعتبر ، ^۷ علاّمه حلّى در المنتهى ^۸ ) تا مقدّس اردبيلى (م ۹۹۳ق) در شرح خود بر الإرشاد ، هيچ يك ، اين شهادت را در ميان بندهاى اذان ، ذكر نكرده اند .
به سخن ديگر ، مى توان گفت كه جزء اذان نبودن شهادت سوم ، تا قرن

طالب عليه السلام (پس از شهادت بر يگانگى خداوند و رسالت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله ) در اذان و اقامه است .
چنان كه در فصل دوم ملاحظه شد ، در احاديثى كه از اهل بيت عليهم السلام در تبيين بندهاى اذان به ما رسيده است ، شهادت سوم وجود ندارد . از اين رو ، شيخ المحدّثين ، صدوق (م ۳۸۱ ق) پس از اشاره به روايت ابو بكر حضرمى و كليب اسدى ^۱ در كتاب من لايحضره الفقيه ، در تبيين بندهاى اذان مى گويد :
مصنّف اين كتاب مى گويد : اذان صحيح ، همين است . نه چيزى به آن افزوده و نه چيزى از آن كاسته مى شود ؛ امّا مفوّضه ^۲ ـ كه خدايشان لعنت كناد ـ اخبارى ساخته اند و به موجب آنها دو بار جمله «محمّد و آل محمّد خير البريّة» را به اذان افزوده اند . نيز در پاره اى از رواياتشان آورده اند كه پس از «أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه » ، دو بار بايد گفت : «أشهد أنّ عليّا ولىّ اللّه » . بعضى از آنان هم به جاى آن ، اين جمله را روايت كرده اند: «أشهد أنّ عليّا أمير المؤمنين حقّا» كه دو بار بايد گفته شود .
البتّه شكّى نيست كه على[ عليه السلام] ، ولىّ خداست و او امير المؤمنينِ واقعى است و محمّد و خاندان او ـ صلوات اللّه عليهم ـ بهترين انسان هايند ؛ امّا هيچ يك از اينها در اصل ، جزء اذان نيست . و من ، اين رواياتِ ساختگى را بدان سبب آوردم تا به وسيله اين افزوده هاى ساختگى ، افراد متّهم به تفويض ـ كه خودشان را ميان ما جا زده اند ـ شناخته شوند . ^۳