۲. قاعده نفی قیاس

مطابق قاعده نفی قیاس، نمی‌توان خالق را با قیاس به مخلوق شناخت. بنابراین‌‌، نمی‌توان گفت چون ویژگی خاصی در مخلوق، برای آن مخلوق کمال است، پس در خالق هم کمال است و خالق را باید دارنده آن ویژگی دانست. البته، عقل حکم می‌کند که خالق باید قدرت آفرینش کمالات مخلوق را داشته باشد. اما قدرت آفریدن چیزی، به معنای خود آن چیز نیست.

۳. محال بودن انقلاب در ذات

ذات خداوند خالق، واجب الوجود و ذات مخلوق، ممکن الوجود است و وجوب و امکان، از خالق و مخلوق جدا نمی‌شود. بنابراین‌‌، اگر صفتی از صفات مخلوق در خداوند یافت شود، در ذات واجب الوجود و خالق، انقلاب رخ خواهد داد و ذاتش مخلوق و ممکن خواهد شد و چنین امری محال است. عبارت «کَیْفَ یَجْرِی عَلَیْهِ مَا هُوَ أَجْرَاهُ أَوْ یَعُودُ إِلَیْهِ مَا هُوَ ابْتَدَأَهُ‏ إِذاً لَتَفَاوَتَتْ ذَاتُهُ»، در حدیث دوم، به همین دلیل عقلی اشاره دارد و بیان می‌دارد که اگر صفت و کمالی از مخلوق، در خالق یافت شود ذات خداوند متفاوت از خودش یعنی وجوب خواهد شد و به صفت امکان متصف می‌شود؛ زیرا ویژگی مخلوق را دارا شده است. این جمله «إِذاً لَقَامَتْ فِیهِ آیَةُ الْمَصْنُوعِ وَلَتَحَوَّلَ دَلِیلًا بَعْدَ مَا کَانَ مَدْلُولًا عَلَیْهِ» نیز ظاهراً به همین دلیل اشاره دارد؛ یعنی اگر خداوندی که مخلوقات بر آن دلالت می‌کردند متصف به صفات مخلوقات شود، خود مخلوقی خواهد بود که دلالت بر خالقش دارد.

۴. اقتضای کمال مطلق الهی

بر اساس مباحث توحیدی، خداوند کمال مطلق است و هیچ نقصی در او راه ندارد.

این قاعده هرچند به شناخت خداوند مربوط می‌شود، اما به فعل خداوند و ارتباط تکوینی خداوند با جهان نیز مرتبط است. این قاعده با نوع خاصی از ارتباط خداوند و جهان که از آن به آموزه «خلق لامن شیْ‏ء» یاد می‌شود هماهنگ است. این آموزه مورد پذیرش متکلمان است. دیدگاه فیلسوفان در مورد نسبت دادن کمالات مخلوق به خداوند با دیدگاه آنها درباره ارتباط خداوند و عالَم که از آن با «نظریه صدور» یاد می‌شود، هماهنگ است. در بحث از قاعده «فاعلیت» و قاعده «خلق لا من شیْ‏ء»، در این باره بیشتر سخن خواهیم گفت.

ادله عقلی قاعده

۱.قاعده خروج از حدّین (نفی و تشبیه)

بر اساس‏ قاعده خروج از حدّین، خداوند از دو حدّ تشبیه و تعطیل خارج است و نمی‌توان تصور کرد با مخلوقات در برخی امور و اوصاف مشترک باشد. در حالی‌که اگر برخی کمالات مخلوق در خالق یافت شود، به‌لحاظ همین کمالات مشترک، میان خالق و مخلوق شباهت خواهد بود. شباهت به این معنا نیست که دو چیز از هر جهت همانند هم باشند، بلکه شباهت دو چیز به هم، می‌تواند از برخی جهات و حتی از یک جهت باشد. اما یگانگی مطلق خداوند وقتی صادق خواهد بود که خداوند از هر جهت بی‌نظیر باشد.

تعبیر «لَوْ کَانَ کَمَا یَقُولُونَ لَمْ یَکُنْ بَیْنَ الْخَالِقِ وَالْمَخْلُوقِ فَرْقٌ وَلَا بَیْنَ الْمُنْشِئِ وَالْمُنْشَإِ»، در حدیث سوم، یا تعبیر «وَلَمَا کَانَ لِلْبَارِئِ مَعْنًى غَیْرُ الْمَبْرُوءِ»، در حدیث سوم به همین دلیل اشاره می‌کند، یعنی اگر چیزی از مخلوق در خالق وجود داشته باشد، خالق شبیه مخلوق می‌شود و در نتیجه محکوم به حکم مخلوق می‌شود. البته، این جمله می‌تواند به دلیل سوم و چهارم نیز دلالت کند.