از آفرینش جهان، دست از کار کشیده یا این‌که خداوند پس از قضا و قدر، تغییری در تقدیرات دنیا انجام نمی‌دهد. مطلب اخیر در قرآن به یهود نسبت داده شده است:

۰.(قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللّه مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَلُعِنُوا بِما قالُوا بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتانِ یُنْفِقُ کَیْفَ یَشاءُ)؛^۱ یهود گفتند: دست خداوند در بند است دست‏هاى خودشان در بند باد و به سزاى گفتارشان از رحمت خداوند دور باشند! بلکه هر دو دستِ (قدرت) او همواره باز است و قدرت کامله او همیشه محفوظ است هر‌گونه اراده کند، انفاق مى‏کند.

۳. تعطیل الباری سبحانه عن الصفات الأزلیة الذاتیة القائمة بذاته

شهرستانی این قول را به برخی فلاسفه نسبت می‌دهد و می‌گوید آنها معتقدند خداوند در مرتبه ذات از هرگونه اسم و صفتی خالی است؛ زیرا اوصاف یا نسبی و اضافی هستند و یا سلبی هستند و یا ترکیبی از اضافی و سلبی. هیچ وصفی اقتضای وجودی غیر از ذات را ندارد، بلکه همگی - به اعتباری - بر ذات دلالت دارند.

۴. تعطیل الباری سبحانه عن الصفات و الأسماء أزلاً

شهرستانی این قول را به قدمای از حکما نسبت می‌دهد و می‌گوید آنها بر این اعتقادند که خداوند در مرتبه ذات و پیش از ابداع فعل، عدیم الاسم و فاقد اسم است و تنها پس از ابداع است که می‌توان اسمایی را بر خداوند اطلاق کرد. از همین‌رو، پیش از ابداع، نه موجود است نه معدوم و نه عالم است نه جاهل و نه قادر است نه عاجر.

شهرستانی به ریشه‌یابی این نگرش پرداخته و می‌گوید بی‌شک کسی که

محض رخ داده است و اگر گفته شود صفات خداوند حادث و متغیر است به تشبیه ختم شده است.^۱

شهرستانی برای «تعطیل وجود‌شناسی» چهار قسم را نام می‌برد:

۱. تعطیل الصنع عن الصانع

وی می‌گوید فکر نمی‌کنم کسی به تعطیل صنع از صانع معتقد باشد، مگر شمار اندکی از دهریون که آنها نیز در واقع، در اصلِ نیاز صُنع به صانع اتفاق نظر دارند، ولی در تطبیق آن خطا کرده و صانع را خود طبیعت و عوامل طبیعی قلمداد می‌کنند.^۲

مَلَطی نیز این معنا را برای تعطیل ذکر کرده است:

۰.المعطلة: الذین یزعمون أن الأشیاء کائنة من غیر تکوین وأنه لیس لها مکون ولا مدیر وأن هذا الخلق بمنزلة النبات فى الفیافى و القفار؛^۳ معطّله کسانی هستند که گمان دارند اشیاء بدون تکوین هستند و خالق و مدبّری برای آنها نیست و این خلق به منزله گیاهان در بیابان و زمین بی‌آب و علف است.

۲. تعطیل الصانع عن الصنع

او این قول را به دهریه که به قِدَم عالم قائل‌اند، نسبت می‌دهد. به اعتقاد دهریه، حکم به قدیم ازلی بودن عالم اقتضا می‌کند صانع از صنع تعطیل باشد.^۴

گاه تعطیل صانع از صنع پس از آفرینش دنیا منظور است،^۵ یعنی خداوند پس