الْحَقِّ إِلَّا بُعْداً وَإِنَّ دِینَ اللّه لَا یُصَابُ بِالْمَقَایِیسِ؛‏^۱ همانا پیروان قیاس علم را در قیاس خود طلب می‌کنند در حالی‌که قیاس کردن تنها آنها را از حق دور می‌سازد و همانا دین خداوند با قیاس به دست نمی‌آید.

زُراره از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند که حضرت به او فرمود:

۰.یَا زُرَارَةُ إِیَّاکَ وَأَصْحَابَ الْقِیَاسِ فِی الدِّینِ فَإِنَّهُمْ تَرَکُوا عِلْمَ مَا وُکِّلُوا بِهِ وَتَکَلَّفُوا مَا قَدْ کُفُوهُ یَتَأَوَّلُونَ الْأَخْبَارَ وَیَکْذِبُونَ عَلَى اللّه عَزَّ وَجَلَّ وَکَأَنِّی بِالرَّجُلِ مِنْهُمْ یُنَادَى مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ فَیُجِیبُ مِنْ خَلْفِهِ وَیُنَادَى مِنْ خَلْفِهِ فَیُجِیبُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ قَدْ تَاهُوا وَتَحَیَّرُوا فِی الْأَرْضِ وَالدِّین؛^۲ زراره! از کسانى که در دین قیاس روا دارند پرهیز کن، چون دانستن آنچه را که بدان مکلّف‌اند رها ساخته و خود را نسبت به آنچه از آن بازداشته شده‌اند به رنج و زحمت افکنده‏اند.آنان اَخبار را تأویل مى‏کنند و بر خداوند - عزّوجلّ - دروغ مى‏بندند. گویا مردى از آنان (که از شدّت گیجى و سردرگمى) وقتی او را از جلو می‌خوانند از پشت سر جواب می‌دهد و وقتی از عقب او را می‌خوانند از جلو پاسخ می‌دهد. راستى که آنان هم در زمین و هم در دین حیران و سرگردان‏‌اند.

امام صادق علیه السلام در بخشی از نامه خود به پیروانشان می‌فرمایند:

۰.اعْلَمُوا أَنَّهُ لَیْسَ مِنْ عِلْمِ اللّه وَلَا مِنْ أَمْرِهِ أَنْ یَأْخُذَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللّه فِی دِینِهِ بِهَوًى وَلَا رأی وَلَا مَقَایِیس‏؛^۳ بدانید که در علم خداوند و فرمانش نیست که یکى از آفریدگانش حکم دین را با هوا و هوس و به رأی و قیاس دریافت کند.

دسته اول: روایات نهی از قیاس در دین

پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله در حدیثی قدسی از خداوند متعال نقل می‌کند که فرمود: «مَا عَلَى دِینِی مَنِ اسْتَعْمَلَ الْقِیَاسَ‏ فِی دِینِی‏؛^۱ کسی که در دین قیاس را به‌کار برد، به من ایمان نیاورده است».

امام صادق علیه السلام به ابوحنیفه می‌فرماید:

۰.یَا نُعْمَانُ إِیَّاکَ وَالْقِیَاسَ‏ فَإِنَّ أَبِی حَدَّثَنِی عَنْ آبَائِهِ أَنَّ رَسُولَ اللّه صلی الله علیه و اله ‌قَالَ مَنْ قَاسَ شَیْئاً مِنَ الدِّینِ بِرَأْیِهِ قَرَنَهُ اللّه مَعَ إِبْلِیسَ فِی النَّارِ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ قَاسَ حِینَ قَالَ خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ؛^۲ اى نعمان بپرهیز از قیاس در دین، همانا شنیدم از پدرم علیه السلام و او از آباء خود و اجدادش علیهم السلام از حضرت رسول صلی الله علیه و اله که فرمود: هر که با رأیش در چیزى از دین قیاس کند خداوند او را در آتش دوزخ با شیطان قرین کند؛ زیرا شیطان نخستین کسى بود که قیاس کرد، زمانی که گفت: مرا از آتش و او را از گِل آفریدی (پس من از او برترم و در برابر او سجده نمی‌کنم).

امام صادق علیه السلام در نامه خود به پیروان رأی و قیاس می‌فرماید:

۰.أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّهُ مَنْ دَعَا غَیْرَهُ إِلَى دِینِهِ بِالارْتِیَاءِ وَالْمَقَایِیسِ لَمْ یُنْصِفْ وَلَمْ یُصِبْ حَظَّهُ؛^۳ کسی که دیگران را با شک و قیاس به دین خود دعوت کند، به انصاف عمل نکرده و بهره‌ای نخواهد برد.

امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

۰.إِنَّ أَصْحَابَ الْمَقَایِیسِ طَلَبُوا الْعِلْمَ بِالْمَقَایِیسِ فَلَمْ یَزِدْهُمُ الْمَقَایِیسُ مِنَ