غیر از چهار قاعده بحث شده در کتاب پیشین، سه قاعده دیگر، یعنی وجوب بالذات، وجوب علی اللّه و قبح تکلیف به مالایطاق مورد بحث قرار گرفتهاند که دو قاعده اخیر به عدل الهی و افعال خداوند مربوط میشوند. بنابراین، از میان هفت قاعده مورد بحث در این دو کتاب، شش قاعده به باب عدل و افعال الهی مربوطاند و یک قاعده در مورد مباحث توحیدی است، در حالیکه موضوع بحث کتاب حاضر، قواعد کلامیِ مربوط به توحید است.
کتاب سوم قواعد عقلی در قلمرو روایات نام دارد که در سه جلد و توسط جواد خرّمیان تألیف شده است. اکثر مباحث این کتاب بهویژه جلدهای دوم و سوم به مسائل رایج کلامی مانند اثبات خداوند و صفات خداوند مربوط میشود و در مواردی که میتواند بهعنوان قاعده کلامی لحاظ شود پس از ذکر یک یا چند حدیث و ترجمه آن، بلافاصله به عنوان مصداق حدیث، برخی قواعد و مطالب فلسفی و عرفانی مطرح شده لیکن بحثی اجتهادی در مورد محتوای احادیث و نیز چگونگی تطبیق محتوای حدیث بر قواعد صورت نگرفته است.
روش و ساختار مباحث کتاب
در کتاب حاضر هشت قاعده کلامیِ مربوط به توحید بررسی شدهاند. در بحث از هر قاعده، نخست مقدمهای درباره قاعده و جایگاه آن مطرح میشود. پس از آن، معنای لغوی و اصطلاحی الفاظی که نیاز به توضیح دارند، میآید. در ادامه، ادله نقلی قاعده و دیدگاههای شارحان و مفسران در ذیل برخی آیات و روایات، ذکر میشود. آنگاه تحلیل خود از قاعده و جمعبندی ادله نقلی را بیان میکنیم. سپس، ادله عقلی قاعده مورد بحث قرار میگیرد. در انتهای بحث، آثار قاعده در مباحث مختلف اعتقادی ذکر میشود. این بخش، قسمت کاربردی بحث است. اما با توجه به اینکه هر قاعده آثار و نتایج بسیاری دارد، چند مورد مهمتر مطرح شده است. در