مفهوم برأ

در فرهنگِ واژه‌ها‌برای واژه «برأ» دو معنا ذکر شده است. برخی آن را به معنای خلق دانسته‌اند و گروهی به معنای دوری کردن و رها شدن از چیزی که همراهی با او اذیت کننده است. ابن فارس می‌گوید:

۰.الباء والراء والهمزة فأصلان إلیهما ترجع فُروع الباب: أحدهما الخَلْق... والأصل الآخَر: التّباعُد مِن الشیْ‏ء و مُزَایَلَتُه؛^۱ ب ر ء دو معنا دارد و بقیه معانی به این دو بازگشت می‌کنند. یکی از آنها خلق است... و دیگری دوری کردن از چیزی.

وقتی صفت باری به خداوند نسبت داده می‌شود، معنای خلقت بدون سابقه قبلی از حیث ماده و صورت مدّ نظر است. به همین جهت، طریحی در تعریف «بارئ» می‌گوید:

۰.البَارِئُ‏ اسم من أسمائه تعالى وفسّر بالذی خلق الخلق من غیر مثال؛^۲ بارئ از جمله اسامی الهی است و تفسیر شده است به کسی که مخلوقات را بدون مثال و نمونه قبلی خلق کرده است.

ابن اثیر نیز مشابه کلام او می‌گوید:

۰.فی أسماء اللّه تعالى‏ «الْبارِئُ‏» هو الذى خلق الخلق لا عن مثال؛^۳ در میان اسم‌های ‌خداوند واژه «بارئ» وجود دارد که به معنای همان کسی است که مخلوقات را بدون مثال و نمونه قبلی خلق کرد.

معنای اصطلاحی بارئ همسویی با معنای لغوی آن است. سید محمد تقی

موجب از بین رفتن حالت اولیه است.^۱ واژه فطر وقتی بر فعل الهی اطلاق می‌شود و خداوند را «فاطر» می‌نامیم بدین جهت است که با شروع به خلقت، آنها را آغاز و اختراع کرد و بدین ترتیب حالت اولیه آنها، یعنی عدم، از بین رفت. جوهری در تعریف فطر می‌گوید: «الفَطْرُ: الابتداءُ والاختراعُ؛^۲ فطر یعنی ابتداء و اختراع».

ابن فارس در این باره می‌گوید:

۰.الفاء والطاء والراء أصلٌ صحیحٌ یدلُّ على فَتْح شى‏ء وإبرازِه؛^۳ ف ط ر اصل و ریشه واحدی دارد که دلالت می‌کند بر گشودن چیزی و ابراز آن.

از جمله آیات و روایاتی که بر این دلالت دارد که خداوند به صفت فاطر متصف است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۰.الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَالْأَرْض؛^۴ ستایش از آنِ خداوند یکتاست که آفریننده (ابداعى و ابتکارى) آسمان‏ها و این زمین است.

امام علی علیه السلام در یکی از خطبه‌های ‌خود می‌فرماید:

۰.بَدَایَا خَلَائِقَ أَحْکَمَ صُنْعَهَا وَفَطَرَهَا عَلَى مَا أَرَادَ وَابْتَدَعَهَا؛^۵ مخلوقاتى هستند که خلقت آنها را استوار کرده و آنها را بر اساس اراده متین خود به وجود آورده است‏.