173
قواعد کلامی (توحید)

از جمله آیات و روایات دال بر این‌که فعل خداوند به نحو ابداء است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۰.(إِنَّهُ هُوَ یُبْدِئُ وَیُعیدُ)؛۱ حقّا اوست که (آفریدگان را) پدید مى‏آورد و (پس از مرگ و نابودى دوباره به حال قبل) بازمى‏گرداند.

۰.(قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْق)؛۲ بگو: در روى این زمین سیر کنید، پس بنگرید که چگونه آفریدگان را ایجاد کرده است.

امام علی علیه السلام در نهج البلاغه می‌فرماید:

۰.أَنْشَأَ الْخَلْقَ إِنْشَاءً وَابْتَدَأَهُ ابْتِدَاءً بِلَا رَوِیَّةٍ أَجَالَهَا وَلَا تَجْرِبَةٍ اسْتَفَادَهَا وَلَا حَرَکَةٍ أَحْدَثَهَا وَلَا هَمَامَةِ نَفْسٍ اضْطَرَبَ فِیهَا؛۳ خلقت را آغاز کرد و موجودات را بیافرید بدون نیاز به فکر و اندیشه‏اى، یا استفاده از تجربه‏اى بى‌آن‌که حرکتى ایجاد کند و یا تصمیمى مضطرب در او راه داشته باشد.

امام علی علیه السلام در خطبه خود در جنگ صفین فرمودند:

۰.فَسُبْحَانَ الَّذِی لَا یَئُودُهُ خَلْقُ مَا ابْتَدَأَ؛۴ منزّه باد خدایى که آفرینش آنچه اختراع کرده‏ است او را به زحمت نیندازد.

در دعایی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نیز چنین آمده است:

۰.ابْتَدَأْتَ الْخَلْقَ لَا مِنْ شَیْ‏ءٍ کَانَ مِنْ أَصْلٍ یُضَافُ إِلَیْهِ فِعْلُکَ حَتَّى تَکُونَ لِمِثَالِهِ مُحْتَذِیاً؛۵ آفرینش را آغاز کردى، نه از [روی] چیزى که ریشه‏ و

1.. سورۀ بروج، آیۀ ۱۳.

2.. سورۀ عنکبوت، آیۀ ۲۰.

3.. شريف رضى، ‌نهج البلاغة، ص۴۰.

4.. كلينى،‏‏ الكافی‏،‏‏ ج۱، ص۱۳۵.

5.. علامه مجلسی، بحار الأنوار‏،‏‏ ج۹۷، ص۲۲۴.


قواعد کلامی (توحید)
172

الباء والدال والهمزة من افتتاح الشیْ‏ء؛۱ ماده (ب، د، أ) از افتتاح چیزی حکایت می‌کند.

در تاج العروس می‌گوید:

۰.بَدَأَ الشَّیْ‏ءَ: فَعَلَه ابتِدَاءَ أَی قَدَّمه فی الفِعل؛۲ بدأ الشیء یعنی آن فعل را ابتداء انجام داد، یعنی آن را در انجام دادن [بر دیگر افعال] مقدم داشت.

برخی فرهنگنامه‌ها‌در توضیح بیشتر این معنا برخی لوازم آن را بیان کرده‌اند. زمانی که یک فعل بر دیگر افعال مقدم شد و به‌صورت مطلق نخستین فعل شد، به طور طبیعی انجامش بدون مثال و نمونه قبلی خواهد بود. به همین جهت در لسان العرب و النهایه در ذیل ماده بدأ در تعریف واژه مبدئ که از اسماء الهی است، آمده است:

۰.هو الذی أَنْشَأَ الأَشیاءَ واخْتَرَعَها ابْتِداءً من غیرِ سابقِ مثال؛۳ مبدئ یکی از اسماء الهی است مبدئ کسی است که اشیاء را ابتدائاً و بدون مثال و نمونه قبلی اختراع و انشاء می‌کند.

معنای اصطلاحی ابداء با معنای لغوی آن مناسبت دارد، یعنی چیزی که وجود نداشت به عالم هستی وارد شود.۴

فیض کاشانی در تعریف اصطلاحی «ابداء» می‌گوید:

۰.ایجاد اگر مسبوق به مثلش نباشد «ابداء» نامیده می‌شود در مقابل اعاده که مسبوق به مثلش است.۵

1.. ‌ابن فارس، معجم مقاییس اللغة،‏‏ ج۱، ص۲۱۳.

2.. زبيدی، تاج العروس،‏‏ ج۱، ص۱۰۹.

3.. ابن منظور، لسان العرب‏،‏‏ ج۱، ص۲۶؛ ابن اثير، النهاية‏‏،‏‏ ‏‏‏ج۱، ص۱۰۳.

4.. علامه طباطبايى، الميزان،‏‏ ج۱۶، ص۱۱۷؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار‏،‏‏ ج۵۴؛ ص ۲۵۴؛ رازى حنفى، ‏شرح بدء الأمالی‏‏،‏‏ ‏‏ص ۱۵۶.

5.. «الإيجاد إذا لم يكن مسبوقاً بمثله سمّي إبداء وإذا كان مسبوقا بمثله سمّي إعادة» (فيض كاشانى‏، علم اليقين‏‏،‏‏ ‏‏‏ج۱، ص۱۹۹).

  • نام منبع :
    قواعد کلامی (توحید)
    سایر پدیدآورندگان :
    رضا برنجکار و مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31456
صفحه از 223
پرینت  ارسال به