ستونهای خانه است که خانه بر روی آن ساخته میشود.۱ شاید مناسبت این معنا با معنای اصلی آن، یعنی حالت نشستن (قعود) در برابر ایستادن (قیام)، این است که قاعده و زیربنای خانه در زیرِ خانه قرار گرفته و مثل اینکه در زیر خانه نشسته و بنای خانه بر روی آن میایستد.
«قاعده» در اصطلاح، به معنای قانون و قضیه کلی است که بر جزئیات بسیاری منطبق است. فیومی پس از ذکر معنای لغوی قاعده، معنای اصطلاحی آن را اینگونه بیان میکند:
۰.القاعده فی الاصطلاح بمعنی الضابط وهی الامر الکلی المنطبق علی جمیع جزئیاته؛۲ قاعده در اصطلاح، به معنای ضابطه، یعنی گزاره کلی منطبق بر همه جزئیاتش، است.
تهانوی در تعریف قاعده میگوید: «امرٌ کلی منطبق علی جمیع جزئیاته عند تعرف احکامها منه»؛۳ گزاره کلی است که هنگام شناختن احکام جزئیاتش از طریق آن گزاره، بر آن جزئیات منطبق میشود.
فاضل مقداد به هنگام شرح عبارتی از کتاب نهج المسترشدین میگوید:
۰.القواعد جمع قاعدة وهی مرادفة للاصل والقانون وهو [الامر] الکلی المنطبق على جزئیات کثیرة، بحیث تعرف أحکام تلک الجزئیات من ذلک الکلی؛۴ قاعده که همان قانون و اصل است به معنای حکم کلی است که بر جزئیات زیادی منطبق است، بهگونهای که با دست یافتن به آن
1.. نک: ابن منظور، لسان العرب، ج۳، ص۳۶۱-۳۶۲؛ فراهیدی، کتابالعین، ج۱، ص۱۴۳؛ فیومی، المصباح المنیر، ص۵۱۰؛ ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۵، ص۱۰۹؛ جوهری، الصحاح، ج۲، ص۵۲۵.
2.. فیومی، المصباح المنیر، ص۵۱۰؛ نک: جرجانی، کتاب التعریفات، ص۷۳.
3.. تهانوی، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون، ج۲، ص۱۲۹۵.
4.. فاضل مقداد، إرشاد الطالبين إلى نهج المسترشدين، ص۱۶.