135
قواعد کلامی (توحید)

از آن‌جا که شرح این روایت در قاعده غیریّت صفت و موصوف به تفصیل مطرح شد، از پرداختن دوباره به تفسیر خطبه اجتناب می‌شود.

۲. در گروهی از احادیث تأکید شده که نباید از فرمول «عالم بعلم» استفاده کرد، بلکه باید گفت «عالم لذاته». از این احادیث دو مورد را نقل می‌کنیم. حسین بن خالد از امام رضا علیه السلام چنین نقل می‌کند:

۰.لَم یَزَلِ اللّه تَبارَکَ وتَعالى عَلیماً قادِراً حَیّاً قَدیماً سَمیعاً بَصیراً فَقُلتُ لَهُ: یَا ابنَ رَسولِ اللّه، إِنَّ قَوما یَقولونَ: إِنَّهُ عزّوجلّ لَم یَزَل عالمِا بِعِلمٍ، وقادِراً بِقُدرَةٍ، وحَیّاً بِحَیاةٍ، وقَدیماً بِقِدَمٍ، وسَمیعاً بِسَمعٍ، وبَصیراً بِبَصَرٍ فَقالَ علیه السلام: مَن قالَ ذلِکَ ودانَ بِهِ فَقَدِ اتَّخَذَ مَعَ اللّه آلِهَةً أُخرى، ولَیسَ مِن وِلایَتِنا عَلى شَی‏ءٍ ثُمَّ قالَ علیه السلام: لَم یَزَلِ اللّه عزّوجل عَلیماً قادِراً حَیّاً قَدیماً سَمیعاً بَصیرا لِذاتِهِ، تَعالى عَمّا یَقولُ المُشرِکونَ وَالمُشَبِّهونَ عُلُوّا کَبیراً؛۱ خداوند تبارک و تعالى، همواره دانا، توانا، زنده، قدیم، شنوا و بیناست. به ایشان گفتم: اى فرزند پیامبر خدا! برخى مى‏گویند: او همواره داناست، با دانستن و تواناست، با توانایى و زنده است، با جان و قدیم است، به قدمت و شنواست، با ابزار شنوایى و بیناست، با حسّ دیدن فرمود: «هر که چنین بگوید و بدان گردن نهد، چند خداوند را در کنار خداوند یکتا قرار داده است و هیچ بهره‌ای از ولایت ما ندارد». سپس فرمود: «خداوند، همواره در همان ذات خود، دانا، توانا، زنده، قدیم، شنوا و بیناست و والاتر است از آنچه مشرکان و تشبیه‏کنندگان مى‏گویند».

علامه مجلسی در شرح این حدیث می‌گوید:

۰.این حدیث و اکثر احادیث مشابه این باب بر نفی زیادت صفات

1.. ‌‌‌‌‌‌شیخ صدوق، التوحيد‏، ص۱۴۰؛ ‌‌‌‌‌‌شیخ صدوق، عيون أخبار الرضا‏ علیه السلام‏،‏‏ ج۱، ص۱۱۹؛ ‌‌‌‌‌‌شیخ صدوق، الأمالی، ص۳۵۲؛ طبرسى،‏‏ الإحتجاج،‏‏ ج۲، ص۳۸۴؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار‏،‏‏ ج۴، ص۶۲.


قواعد کلامی (توحید)
134

این‌جا این احادیث را به‌صورت تفکیک شده ذکر نمی‌کنیم؛ زیرا واژه صفت در برخی احادیث را هم می‌توان به معنای مصدری تفسیر کرد و هم به معنای حاصل مصدری که البته، در بحث ما هر دو دلالت بر مقصود می‌کنند.

۱. مهم‌ترین احادیث نفی صفت، همان احادیثی بود که در قاعده غیریّت نقل شد. در این‌جا به جهت پرهیز از تکرار،تنها یک نمونه از آن احادیث ذکر می‌شود و نشانی بقیه در پاورقی می‌آید. امام علی علیه السلام می‌فرمایند:

۰.أَوَّلُ الدِّینِ مَعْرِفَتُهُ وَکَمَالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْدِیقُ بِهِ وَکَمَالُ التَّصْدِیقِ بِهِ تَوْحِیدُهُ وَکَمَالُ تَوْحِیدِهِ الْإِخْلَاصُ لَهُ وَکَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْیُ الصِّفَاتِ عَنْهُ؛۱ آغاز دین شناخت اوست و کمال شناختش باور کردن او و نهایت باور کردنش یگانه دانستن او و غایت یگانه دانستنش اخلاص به او و حدّ اعلاى اخلاص به او نفى صفات از اوست.

در ادامه و در تبیین و چرایی لزوم نفی صفات از خداوند، می‌فرمایند:

۰.لِشَهَادَةِ کُلِّ صِفَةٍ أَنَّهَا غَیْرُ الْمَوْصُوفِ وَشَهَادَةِ کُلِّ مَوْصُوفٍ أَنَّهُ غَیْرُ الصِّفَةِ فَمَنْ وَصَفَ اللّه سُبْحَانَهُ فَقَدْ قَرَنَهُ وَمَنْ قَرَنَهُ فَقَدْ ثَنَّاهُ وَمَنْ ثَنَّاهُ فَقَدْ جَزَّأَهُ وَمَنْ جَزَّأَهُ فَقَدْ جَهِلَهُ؛۲ زیرا هر صفتى خود گواهی می‌دهد که غیر موصوف است و هر موصوفى شاهد است بر این‌که غیر صفت است. پس هر کس خداى سبحان را با صفتى وصف کند او را با قرینى پیوند داده و هر که او را با قرینى پیوند دهد دوتایش انگاشته و هر که دوتایش انگارد، داراى اجزایش دانسته و هر که او را داراى اجزاء بداند، حقیقت او را نفهمیده‏ است.

1.. شريف رضى، ‌نهج البلاغة، ص۳۹.

2.. همان، ص۳۹-۴۰؛ همچنین،  نک: كلينى،‏‏ الكافی‏،‏‏ ج۱، ص۱۴۰؛ ‌‌‌‌‌‌شیخ صدوق، التوحيد‏، ص۳۴؛ ابن شعبه حرّانی، تحف العقول‏، ص۶۱؛ طبرسى،‏‏ الإحتجاج،‏‏ ج۲، ص۳۹۸؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار‏،‏‏ ج۵۴، ص۴۳.

  • نام منبع :
    قواعد کلامی (توحید)
    سایر پدیدآورندگان :
    رضا برنجکار و مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31557
صفحه از 223
پرینت  ارسال به