91
قواعد کلامی (توحید)

۴ قاعده «نفی کمالات مخلوق از خالق»

یکی از مسائل مهم کلامی و فلسفی، اتصاف یا عدم اتصاف خالق به صفات مخلوقات است. در کلام اسلامی این مسئله در بحث صفات خبریه بررسی می‌شود. حشویه، مشبهه و مجسِّمه از اهل الحدیث به صراحت معتقد شدند که خداوند به صفات مخلوقات همچون جسم داشتن، طول و عَرض و حرکت و... متصف می‌شود.۱ اشاعره این اوصاف را همراه با قید بلا تکییف و بلاتشبیه به خداوند نسبت می‌دهند و گمان می‌کردند با این قیدها از خطر تشبیه در امان می‌مانند. ابوالحسن اشعری در توصیف اعتقاد خود و اهل سنت در مورد صفات خبریه، می‌گوید:

۰.اهل سنت و اصحاب حدیث بر این اعتقادند که خداوند جسم نیست و هیچ شیْ‏ء شبیه او نیست و خداوند بر عرش است، همان‌‌‌‌‌‌‌طور که خداوند متعال می‌فرماید (الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى)‏ و ما در گفتار بر خداوند

1.. نک: شبلى نعمانى، تاريخ علم كلام‏، ص۱۲؛ آمدی،‏‏ ‏‏أبكار الأفكار‏‏،‏‏ ‏ج۵، ص۹۳؛ بغدادى‏، أصول الإيمان‏، ص۶۳.


قواعد کلامی (توحید)
90

بلکه او را به افعالش ستودند و به آیاتش نشان دادند.

سنت متکلمان اسلامی نیز در اثبات خداوند و صفات ذاتی خداوند - مانند علم و قدرت - به همین صورت بوده است. آنان از طریق حدوث جهان، مُحدِث و قدرت او را اثبات می‌کنند و از راه دلیل «احکام»، علم خداوند را اثبات می‌کنند.۱

۲. نفی هرگونه مفهوم کاشف از ذات الهی

بر اساس‏ قاعده مورد بحث، هرگونه شناخت ذاتی خداوند محال است. از این‌رو، نباید مفاهیمی را که از مخلوقات انتزاع کرده‌ایم، کاشف از ذات الهی بدانیم، بلکه این مفاهیم و مصادیق آنها، آیاتی هستند که بر خداوند دلالت می‌کنند، بدون این‌که ذات الهی را نشان دهند. همان‌‌‌‌‌‌‌طور که یک ساختمان، بر وجود معمار دلالت می‌کند، اما ذات معمار را نشان نمی‌دهد که از جنس آجر و گچ است. در قواعد مربوط به صفات، بیشتر در این باره سخن خواهیم گفت.

قاعده پیش‌گفته، آثار دیگری، مانند ردّ اشتراک معنوی میان خالق و مخلوق، اثبات الهیّات فعلی و کارکردی و سلبی و ردّ الاهیات اثباتی و ذاتی و ردّ برخی تفسیرها در مورد علم الهی نیز دارد که از ذکر آنها خودداری می‌کنیم و بحث از این آثار را در قواعد بعدی مطرح خواهیم کرد؛ زیرا اثبات یا ردّ برخی عقاید از چند قاعده قابل استفاده است.

1.. نک: سیدمرتضی، شرح جمل العلم والعمل، ص۴۳-۴۸؛ علامه حلی، کشف المراد، ص۲۸۰-۲۸۴.

  • نام منبع :
    قواعد کلامی (توحید)
    سایر پدیدآورندگان :
    رضا برنجکار و مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31355
صفحه از 223
پرینت  ارسال به