اثبات کننده پروردگار است و هم توحید. هنگامی که زراره از امام باقر علیه السلام تفسیر آیه (فطرة اللّه التی فطر الناس علیها)^۱ را پرسید، حضرت در پاسخ فرمود:

۰.فَطَرَهُمْ عَلَی التَّوْحِيدِ عِنْدَ الْمِيثَاقِ عَلَی مَعْرِفَتِهِ أَنَّهُ رَبُهُمْ؛^۲ خداوند انسان را هنگام میثاق، بر پایه معرفت به یگانگی‌‌اش مفطور ساخت مبنی بر این‌که او پروردگار آنان است.

۲. دلایل عقلی اثبات خداوند نیز می‌توانند توحید را اثبات کنند، به این بیان که اگر فرض کنیم خداوند یگانه نیست و با مخلوقاتش مشابهت دارد، در این صورت خداوند صفات مخلوقات را خواهد داشت و کسی که صفات مخلوقات را داشته باشد، مخلوق است و نیازمند خالق. پس شبیه بودن خداوند به غیر خداوند به انکار خداوند می‌انجامد، در حالی‌که مفروض اثبات شدن خداست. امام جواد علیه السلام در این‌باره می‌فرمایند:

۰.مَا سِوَى الْوَاحِدِ مُتَجَزِّئٌ وَاللّه وَاحِدٌ لَا مُتَجَزِّئٌ وَلَا مُتَوَهَّمٌ بِالْقِلَّةِ وَالْکَثْرَةِ وَکُلُّ مُتَجَزِّئٍ أَوْ مُتَوَهَّمٍ بِالْقِلَّةِ وَالْکَثْرَةِ فَهُوَ مَخْلُوقٌ دَالُّ عَلَى خَالِقٍ لَهُ؛‏^۳ هر چیز که یکتا نباشد تجزیه‌پذیر است و خداوند یکتاست و تجزیه‌پذیر نیست و کمى و زیادى نسبت به او تصور نشود هر چیز که تجزیه پذیرد و کم و زیادى نسبت به او تصور شود مخلوقى است که بر خالق خویش دلالت کند.

آثار و لوازم قاعده

این قاعده در مباحث مختلف کلام تأثیرگذار است که در ادامه، به برخی از آنها اشاره می‌شود:

دیگر قول قائل است که خداوند عزّ و جل «احدىُّ المعنى» است و از این قصد می‌کند که خداوند منقسم نمی‌شود نه در وجود ذهنى و خارجى و نه در عقل و نه در وهم و خیال و پروردگار عزّ و جل ما چنین است.

۳. تشبیه با قاعده نفی وجود مخلوق در خالق در تضاد است. این قاعده در ادامه، مورد بحث قرار خواهد گرفت.

۴. برهان عقلی تمانع نیز تشبیه را رد می‌کند. اگر میان خداوند و مخلوقاتش شباهتی برقرار شود و خداوند شبیه مخلوقاتش باشد، خداوند مرکّب از ما به الامتیاز و ما به الاشتراک خواهد بود و ترکیب از ویژگی‌های ‌مخلوق و ممکن الوجود است.

۵. تشبیه در خداشناسی مستلزم راه‌یابی نقص و محدودیت در ذات خداوند است؛ زیرا تشبیه زمانی ممکن است که هر دو طرف تشبیه در خصوصیتی با هم مشترک باشند و چون مخلوق خصوصیت امکانی دارد با برقراری تشبیه میان خداوند و مخلوقات، جهت امکانی به ذات خداوند راه یابد. با راه‌یابی جهت امکانی در ذات خداوند، وجوب وجودش زیر ‌‌سؤال رفته و نمی‌توان او را خداوند دانست و این مطلب، خلافِ فرض است؛ زیرا خداوندی که واجب الوجود است پیش از این اثبات شده است.

در این‌جا به اختصار، به دو دلیل دیگر که هم دلیلِ ردّ تعطیل‌اند و هم دلیل ردّ تشبیه، اشاره می‌شود:

۱. یکی از دلایل وجود خداوند، معرفتِ فطری خداوندست که دلیلی شهودی و وجدانی است. خداوند در درون همه انسان‌ها‌معرفتی از خود را نهاده است که با تذکر پیامبران و رفع موانع و حجاب‌ها، انسان‌ها‌به این معرفت قلبی متذکر می‌شوند و با این معرفت، خدای یگانه و بی‌نظیر را می‌یابند. بدین‌سان با این معرفت هم وجود خداوند اثبات می‌شود و هم یگانگی او. در احادیث، معرفت فطری هم