195
قواعد کلامی (توحید)

قدیم بوده و اشیاء را بدون سابقه قبلی آفرید و کسانى که معتقدند خداوند اشیاء را از چیزى آفریده به او کفر ورزیده‏اند؛ زیرا آنچه اشیاء را از آن آفریده باید قدیم و از ازل با حق‌تعالى بوده باشد در حالى‌که این‌گونه نیست، بلکه حق‌تعالى اشیاء را بدون سابقه قبلی خلق کرده است.

امام باقر علیه السلام می‌فرماید:

۰.خلق الشی‏ء لا من شی‏ء کان قبله ولو خلق الشی‏ء من شی‏ء إذا لم یکن له انقطاع أبدا ولم یزل اللّه إذا ومعه شی‏ء ولکن کان اللّه ولا شی‏ء معه فخلق الشی‏ء الذی جمیع الأشیاء منه وهو الماء؛۱ خداوند آن چیز را خلق فرمود نه از چیزى که پیش از آن بود و اگر آن چیز را از چیزى خلق فرموده بود در آن هنگام هرگز انقطاع و بریدگى نبود (تسلسل محال) و در این هنگام لازم مى‏آید که خداوند همیشه بوده و با او چیزى بوده و لیکن خداوند بود و چیزى با او نبود پس آن چیزى را که همه چیزها از آنند خلق فرمود و آن آب است.

امام صادق علیه السلام در پاسخ به این پرسشِ زندیق که «اشیاء از چه خلق شده‌اند؟» فرمود:

۰.لَا مِنْ شَیْ‏ءٍ. فَقَالَ فَکَیْفَ یَجِی‏ءُ مِنْ لَا شَیْ‏ءٍ شَیْ‏ءٌ قَالَ علیه السلام إِنَّ الْأَشْیَاءَ لَا تَخْلُو أَنْ تَکُونَ خُلِقَتْ مِنْ شَیْ‏ءٍ أَوْ مِنْ غَیْرِ شَیْ‏ءٍ فَإِنْ کَانَتْ خُلِقَتْ مِنْ شَیْ‏ءٍ کَانَ مَعَهُ فَإِنَّ ذَلِکَ الشَّیْ‏ءَ قَدِیمٌ وَالْقَدِیمُ لَا یَکُونُ حَدِیثاً وَلَا یَفْنَى وَلَا یَتَغَیَّرُ؛۲ نه از چیز قبلی. گفت چگونه چیزی از هیچ به وجود مى‏آید؟ فرمود: اشیاء از این دو صورت خارج نیستند یا از چیزى آفریده شده‌اند یا از هیچ. اگر از چیزى باشد، باید آن چیز با خداوند وجود داشته باشد و قدیم باشد. قدیم هرگز پدیده و حادث نمى‏شود و بر او تغییر و فنا عارض نمى‏شود.

1.. ‌‌‌‌‌‌شیخ صدوق، التوحيد‏، ص۶۷.

2.. علامه مجلسی، بحارالأنوار‏،‏‏ ج۱۰، ص۱۶۶.


قواعد کلامی (توحید)
194

از میان آفریدگان آفرید، چه چیز است؟ پس به‌درستى که بعضى از آن کسانی که از او سؤال کردم گفت قدرت و بعضى از ایشان گفت علم و بعضى از ایشان گفت روح. امام باقر علیه السلام فرمود: چیزى نگفته‏اند و آنچه گفته‏اند پوچ است و هیچ نیست تو را خبر می‌دهم که خداوند بلندمرتبه بود و غیر از او چیزى نبود و عزیز بود و هیچ عزتى نبود؛ زیرا که آن جناب پیش از عزتش بود و این است معناى گفتارش که فرموده (سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ)؛ [منزه و پاکیزه می‌شمارم پروردگار تو را که پروردگار عزت و خداوند غلبه و قوت است از آنچه وصف می‌کنند] و آن جناب خالق بود و هیچ مخلوقى نبود. بنابراین، نخستین چیزى که آن را خلق فرمود از خلق خود چیزى است که همه چیزها از آنند و آن آب است. مرد شامی پرسید: پس آن چیز که خداوند آن را خلق فرمود از چیزى خلق فرمود یا از هیچ، یعنى نه از چیزى و امام در پاسخ فرمودند: آن چیز را خلق فرمود نه از چیزى که پیش از آن بود.

دسته چهارم: احادیثی که لوازم فاسد خلق من شیْ‏ء را بیان کرده‌اند. این احادیث در واقع، ادله عقلی قاعده را بیان می‌کنند. در این‌جا تنها متن روایات نقل می‌شود و توضیح آن در ضمن بحث از ادله خواهد آمد.

۱. قِدَم ماسوی اللّه یا تسلسل: امام باقر علیه السلام به ابو اسحاق لیثی می‌فرماید:

۰.إِنَّ اللّه تَبَارَکَ وَتَعَالَى لَمْ یَزَلْ عَالِماً قَدِیماً خَلَقَ الْأَشْیَاءَ لَا مِنْ شَیْ‏ءٍ وَمَنْ زَعَمَ أَنَّ اللّه عَزَّ وَجَلَّ خَلَقَ الْأَشْیَاءَ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَقَدْ کَفَرَ لِأَنَّهُ لَوْ کَانَ ذَلِکَ الشَّیْ‏ءُ الَّذِی خَلَقَ مِنْهُ الْأَشْیَاءَ قَدِیماً مَعَهُ فِی أَزَلِیَّتِهِ وَهُوِیَّتِهِ کَانَ ذَلِکَ أَزَلِیّاً بَلْ خَلَقَ اللّه عَزَّ وَجَلَّ الْأَشْیَاءَ کُلَّهَا لَا مِنْ شَیْ‏ءٍ؛۱ خداوند تبارک و تعالى عالم و

1.. علامه مجلسی، بحار الأنوار‏،‏‏ ج۵، ص۲۳۰.

  • نام منبع :
    قواعد کلامی (توحید)
    سایر پدیدآورندگان :
    رضا برنجکار و مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31502
صفحه از 223
پرینت  ارسال به