حضرت امام علی علیه السلام در نهج البلاغه می‌فرماید:

۰.الَّذِی ابْتَدَعَ الْخَلْقَ عَلَى غَیْرِ مِثَالٍ امْتَثَلَهُ؛^۱ خدایى که آفریده‏ها را به وجود آورد بدون این‌که از نقشه دیگرى اقتباس کند.

در این احادیث تصریح شده است که از جمله ویژگی‌های ‌ابداع، نبودن ماده سابق و مثال و صورت قبلی است‌‌؛ زیرا بدیع یعنی پدید آوردن ابتدایی چیزی بدون آن‌که برای آن پیشینه باشد و این پیشینه یا از جهت ماده است و یا از جهت صورت. این دو‌گونه از پیشینه را می‌توان در صنایعی چون خیاطی مشاهده کرد که پارچه را بر اساس الگویی از پیش موجود بریده و آن را می‌دوزند. این احادیث وجود چنین پیشینه‌ای را در افعال خداوند نفی می‌کنند.^۲

مفهوم اختراع

«خرع» در لغت به معنای سست و نرم شدن^۳ است و اختراع به معنای شکافتن و به وجود آوردن است.^۴ وقتی فعل اختراع به خداوند نسبت داده می‌شود به معنای ابداع و انشاء (ایجاد بدون ماده و مثال سابق) است.^۵ ابن فارس در معنای لغوی اختراع می‌گوید:

۰.الخاء و الراء و العین أصلٌ واحدٌ و هو یدل على الرَّخاوة؛^۶ خ ر ع اصل و

آوردن چیزی است بدون آن‌که از چیز دیگری گرفته شده باشد و یا چیز دیگری واسطه در ایجادش باشد.

از جمله آیات و روایات دال بر این‌که فعل خداوند به نحو ابداع است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۰.(بَدیعُ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ وَإِذا قَضى‏ أَمْراً فَإِنَّما یَقُولُ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ)؛^۱ پدیدآورنده آسمان‏ها و این زمین بدون داشتن نقشه است و چون فرمان وجود چیزى را بدهد جز این نیست که به آن مى‏گوید: باش، پس بى‏درنگ مى‏باشد (همین که آن را اراده کند بلافاصله موجود مى‏شود).

امام باقر علیه السلام فرمودند:

۰.إِنَّ اللّه عَزَّ وَجَلَّ ابْتَدَعَ الْأَشْیَاءَ کُلَّهَا بِعِلْمِهِ عَلَى غَیْرِ مِثَالٍ کَانَ قَبْلَهُ؛^۲ خداى عزّوجل همه چیز را با علمش ایجاد کرد، بدون آن‌که نمونه قبلى داشته باشد.

حضرت زهرا علیها السلام در خطبه‌ای که برای دفاع از حق خود ایراد کردند، فرمودند:

۰.ابتَدَعَ الأَشیاءَ لا مِن شَی‏ءٍ کانَ قَبلَها؛^۳ اشیاء را اِبداع کرد نه از چیزی که پیش از آنها وجود داشته باشد [یعنی ابداع از روی ماده قبلی نبوده است].

امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه می‌فرماید:

۰.وَابْتَدَعْتَ الْمُبْتَدَعَاتِ بِلَا احْتِذَاء؛^۴ و هر چه پدید آورده‏اى بى‏هیچ تقلیدى پدید آورده‏اى.