139
قواعد کلامی (توحید)

خود دلالت کرد، آیات خود را گواه قدرتش گرفت، ذاتش از پذیرش صفات امتناع دارد.

ظاهر خطبه به این نکته اشاره دارد که ذات خداوند از هر‌گونه صفتی امتناع دارد - چه این صفت زائد بر ذات باشد و چه عین ذات باشد - در نتیجه، باید هر‌گونه صفت از ذات الهی نفی شود، ولی برخی متفکران همچون ملاصدرا بر این باورند که مقصود آن حضرت نفی هر‌گونه صفت نیست، بلکه مقصود این است که ذات خداوند از صفات زائد بر ذات امتناع دارد و نباید صفات را به معنای مطلق دانست؛۱ زیرا دلیل عقلی، مقید مفصل برای این کلام به شمار می‌رود.

در تحلیل قاعده صفت و موصوف گذشت که معنای خاص صفت، یعنی صفت اثباتی ذاتی که در متن حدیث بالا هم به آن تصریح شده، هیچ‌گاه برای خداوند قابل اثبات نیست؛ چه به نحو زیادت و چه به نحو عینیّت. در ادامه، توضیحی در این باره خواهد آمد.

۵. امام علی علیه السلام در خطبه فراخواندن مردم برای جنگ دوباره با معاویه فرمودند:

۰.الْحَمْدُ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْأَحَدِ الصَّمَدِ الْمُتَفَرِّدِ الَّذِی لَا مِنْ شَیْ‏ءٍ کَانَ وَلَا مِنْ شَیْ‏ءٍ خَلَقَ مَا کَانَ قُدْرَةٌ بَانَ بِهَا مِنَ الْأَشْیَاءِ وَبَانَتِ الْأَشْیَاءُ مِنْهُ فَلَیْسَتْ لَهُ صِفَةٌ تُنَالُ وَلَا حَدٌّ تُضْرَبُ لَهُ فِیهِ الْأَمْثَال‏؛۲ ستایش خداى راست که یگانه و یکتا و بى‏نیاز و تنهاست، بود او از چیزى نیست و آفرینشش از چیزى نبوده، تنها با قدرتى آفریده که به سبب آن از همه چیز جدا شده و همه چیز از او جدا گشته است، براى او صفتى که بدان توان رسید نباشد و حدّى که براى آن مَثَل آورند نیست.

1.. ملاصدرا، شرح أصول الكافی‏‏،‏‏ ‏‏ج۴، ص۸۶؛ مازندرانى‏، شرح أصول الكافی‏‏،‏‏ ‏‏ج۴، ص۲۶۵؛ تبريزى، الهدايا‏‏،‏‏ ‏ج۲، ص۳۴۵-۳۴۶.

2.. كلينى،‏‏ الكافی‏،‏‏ ج۱، ص۱۳۴.


قواعد کلامی (توحید)
138

۳. امام علی علیه السلام می‌فرماید:

۰.أَوَّلُ عِبادَةِ اللّه مَعرِفَتُهُ، وأَصلُ مَعرِفَتِهِ تَوحیدُهُ، ونِظامُ تَوحیدِهِ نَفیُ التَّشبیهِ عَنهُ، جَلَّ عَن‏أَن‏تَحُلَّهُ الصِّفاتُ؛ لِشَهادَةِ العُقولِ أَنَّ کُلَ‏مَن حَلَّتهُ الصِّفاتُ مَصنوعٌ، وشَهادَةِ العُقولِ أَنَّهُ جَلَّ جَلالُهُ صانِعٌ لَیسَ بِمَصنوعٍ؛۱ آغاز پرستش خدا، شناخت او و ریشه شناخت او، یگانه شمردن او و اساس یگانه شمردنش، تشبیه نکردن اوست. بزرگ‏تر از آن است که صفات در او حلول کنند؛ چون خِردها بر این نکته گواهى مى‏دهند که در هر کس، صفات حلول کند، ساخته شده است، در حالى که خِرَدها گواه‏اند که خداى بِشکوه بزرگ، سازنده است، نه ساخته.

در این حدیث حلول صفات در ذات، مختص آفریدگان دانسته شده و از همین‌رو، از خداوند نفی شده است. مقصود از حلول صفات در ذات، صفت به معنای خاص که صفات اثباتی ذاتی است، مقصود است. در سومین دلیل عقلی قاعده نفی صفات، توضیح این دلیل ذکر خواهد شد.

۴. امام علی علیه السلام می‌فرماید:

۰.الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمُلْهِمِ عِبَادَهُ حَمْدَهُ وَفَاطِرِهِمْ عَلَى مَعْرِفَةِ رُبُوبِیَّتِهِ الدَّالِّ عَلَى وُجُودِهِ بِخَلْقِهِ وَبِحُدُوثِ خَلْقِهِ عَلَى أَزَلِهِ وَبِاشْتِبَاهِهِمْ عَلَى أَنْ لَا شِبْهَ لَهُ الْمُسْتَشْهِدِ بِآیَاتِهِ عَلَى قُدْرَتِهِ الْمُمْتَنِعَةِ مِنَ الصِّفَاتِ ذَاتُهُ؛۲ ستایش خداى راست که ستایشش را به بندگان خود الهام فرمود و شناسایى ربوبیتش را سرشت ایشان ساخت، به وسیله خلقش بر وجود خود رهنمون شد و به حادث بودن مخلوقش بر ازلى بودن خود و به مانند بودن آنها بر بی‌مانندى

1.. شیخ مفید، الإرشاد،‏‏ ج۱، ص ۲۲۳؛ طبرسی، الإحتجاج،‏‏ ج۱، ص ۴۷۵ (علامه مجلسی، بحار الأنوار‏،‏‏ ج۴، ص۲۵۳).

2.. كلينى،‏‏ الكافی‏،‏‏ ج۱، ص۱۳۹.

  • نام منبع :
    قواعد کلامی (توحید)
    سایر پدیدآورندگان :
    رضا برنجکار و مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 31541
صفحه از 223
پرینت  ارسال به