در این شماره از فصلنامه می خوانید:
۱. بررسی کارکرد جنسیتی و فراجنسیتی واژه "رجل" در روایات اهل بیت علیهم السلام / علی نصیری
۲. فهم و نقد کیفیت کاربست روایات اسباب نزول در الفرقان / محمدکاظم رحمان‌ستایش، زهره نریمانی
۳. جایگاه تکوینی و تشریعی غیرت زنان در خصوص مساله تعدد زوجات از منظر روایات / مهدی شجریان
۴. واکاوی عوامل رویکرد به تسامح در ادله سنن / اکرم جعفری، مهین شریفی‌اصفهانی، علیرضا دل‌افکار
۵. واکاوی روش های ناقدان (محدث، رجالی) در اعتبارسنجی راویان / علیرضا طبیبی، مجید زیدی‌جودکی
۶. بررسی تطبیقی آموزه های مشترک انجیل و روایات عیسوی فریقین / ابوالفتح عزیزی، کاظم قاضی‌زاده، مهدی مهریزی، محمدعلی ایازی
۷. ملاک هایی برای شناسایی روایات اسرائیلی در جوامع حدیثی و تفسیری / افشین حاتمی، اعظم فرجامی، مجتبی بیگلری
چکیده مقالات:
۱. بررسی کارکرد جنسیتی و فراجنسیتی واژه "رجل"
در نگریستن در بسیاری از روایات از کارکرد گسترده واژه «رجل» در آنها به عنوان موضوع پرسش یا حکم حکایت دارد. این مقاله در صدد پاسخ به سه پرسش اساسی در این زمینه است: ۱. واژه «رجل» با چه کارکردی در روایات بازتاب یافته است؟ ۲. چرا این واژه با کارکرد فراجنسیتی به صورت شایع بازتاب یافته است؟ ۳. راههای بازشناخت کاربست جنسیتی از فراجنسیتی واژه «رجل» در روایات چیست؟ نگارنده در این مقاله در مرحله نخست، کارکرد روایات در این زمینه را به سه دسته تقسیم کرده و سپس سه دلیل را برای چنین کاربستی برشمرده است که عبارتاند از: ۱. غلبه استعمال، ۲. ناظر بودن روایت به فرد شایع، ۳. ناظر بودن روایت به رخدادی خاص و در کنار آنها سه قرینه را برای تمییز نوع کاربست «رجل» مورد بررسی قرار داده است که عبارتاند از:۱. قراین داخلی، ۲. قراین خارجی، ۳. قرینه مقابله ذکر مذکر در کنار مونث.
۲. روایات اسباب نزول در الفرقان
روایات اسباب نزول از جمله مباحث مورد مطالعه در دو حوزه قرآن و حدیث است. در تفسیر الفرقان ۲۸۸ روایت سبب نزول به کار گرفته شده است که بسیاری از آنها با شرح و نقد مفسر همراه است؛ اما در این میان چگونگی استفاده و تعامل مفسر با این روایات شایسته نقادیهایی است که در این مقاله بدان پرداخته شده است. استفاده حداکثری از منقولات صحابه و تابعین و گاه ترجیح آنها بر قول معصوم، پذیرفتن تعدد اسباب به جای گزینش و نقد و رد، بهرهگیری حداقلی از محوریت قرآن در نقد روایات سبب نزول، عدم نقد روایات و نقلهایی که به شدت نیازمند نقد بوده، ولی از سوی مفسر نقدی صورت نگرفته و یا حتی مهر تایید بر آن نهاده شده است، از مواردی است که در نقل روایات اسباب نزول در الفرقان مورد توجه قرار نگرفته است.
۳. جایگاه غیرت زنان در تعدد زوجات
مساله اصلی این مقاله تبیین جایگاه تکوینی و تشریعی غیرت زنان در خصوص مساله تعدد زوجات از منظر روایات است. روایات در این زمینه هم به حوزه هستی یا نیستی غیرت مذکور و هم به حوزه تشریع و عدم جواز التزام به آثار و لوازم آن پرداخته اند. هدف این نوشتار شناخت گوشه‌ای از شخصیت زن در کنار ارائه تحلیلی از رابطه میان غیرت زنان و مساله تعدد زوجات است. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی مدلول این روایات را - که نوعی تعارض بدوی بر آنها حاکم است - بررسی کرده و به این نتیجه رهنمون شده که مجموع آنها بر «اثبات تکوینی غیرت در نهاد زنان در کنار نفی تشریعی از التزام به آثار و لوازم آن» دلالت دارند؛ به این معنا که هرچند زنان در فطرت خلقی خود بر اثر محبت به همسر خویش نسبت به او غیرت می‌ورزند، اما اگر در خصوص مساله ازدواج مجدد مشروع این غیرت را اعمال کنند، در حقیقت به نوعی «حسادت» مبتلا شده‌اند.
۴. واکاوی عوامل رویکرد به تسامح در ادله سنن
از مباحث جدی حجیت خبر واحد، قاعده تسامح در ادله سنن و چشم پوشی از برخی شرایط اعتبار روایی است. طبق این قاعده خبر غیرثقه در مورد احکام غیرالزام آور قابل پذیرش است و مانند احکام الزامی سخت گیری در سند نیاز نیست. اصل تسامح به شکل غیررسمی میان محدثان اولیه اهل سنت آغاز، سپس با گذر زمان بین شیعیان تبدیل به یک قاعده شد. این مقاله با شیوه توصیفی- تحلیلی به واکاوی عوامل موثر در رویکرد به قاعده تسامح پرداخته و سه عامل روایات، جریان‌های حدیثی و الگوگیری شیعه از اهل سنت در قاعده معرفی شد. عامل روایات شامل احادیث «من بلغ»، «من رد عنی حدیثا» و «ما جاءکم عنی من خیر» بوده و فحوای آنها دلیلی بر کنار نهادن ارزیابی روایی شد. جریان‌های نص گرای افراطی برای نقد حدیث جایگاهی قایل نبوده و همه احادیث را معتبر می‌دانستند. همه روایات سه گانه درمنابع شیعی موجود نبوده و سهل‌گیری در پذیرش احادیث ضعیف مورد اتفاق همگانی علما نبود و جریان‌های حدیثی موثر در فریقین بیش از دو عامل دیگر در شکل گیری قاعده تسامح سهیم بودند.
۵. واکاوی روشهای ناقدان در اعتبارسنجی راویان
بعد از آنکه برخی افراد خواسته یا ناخواسته در احادیث پیامبر دست بردند و سخنان وی را تحریف کردند، ناقدان در صدد چارهجویی برآمدند تا هر سخنی را از هر کسی نپذیرند بدین جهت از راهها و روشهای مختلفی از احوال راویان گرد آوردند. در همین راستا این مقاله روشهایی که ناقدان از طریق آنها به اعتبار سنجی راویان پرداخته را بررسی کرده است. که بعد از تتبع و جستوجو در چگونگی کسب اطلاع ناقدان از احوال روات به دست آمد که عمده روشهای آنها از سه طریق استقراء، مقارنه و تحلیل بوده است. که هر سه روش از روشهای علمی بوده و در سایر علوم نیز به کار گرفته میشوند. روش استقراء از طریق تتبع در روایات راوی حاصل شده، روش مقارنه نیز از طریق مقایسه روایات راوی با سایر روات بوده و تحلیل نیز به وسیله واگشودن و تقسیم یک کل ناشناخته به چند جزئی معلوم صورت می‌پذیرد.
۶. بررسی تطبیقی آموزههای انجیل و روایات عیسوی
روایات معصومان: تعالیم برخاسته از وحی الهی و از جمله حاوی زوایای مختلفی از زندگانی حضرت عیسی(ع) هستند. این روایات عیسوی به دلیل دربرداشتن آموزههای متعدد اعتقادی و عملی، مطمح نظر بسیاری از اندیشمندان مسلمان و مسیحی بوده و در پژوهشهای خویش از آنها بهره گرفتهاند؛ اما به دلیل پراکندگی آنها در منابع متعدد روایی، تاریخی و ... فریقین، تاکنون کسی موفق به استخراج همه آموزههای آنها نشده است. بی تردید استخراج آموزهها و بررسی تطبیقی آنها با اناجیل اربعه(متی، مرقس، لوقا و یوحنا) که مورد اعتماد مسیحیان و حاوی آموزههای مسیح(ع) هستند میتواند منجر به کشف اشتراکات متعدد و زمینه گفتمان بین ادیانی شود. این نوشتار سعی دارد با مقایسه این دو میراث اسلامی و مسیحی ضمن ارائه نمایی کلی از آموزههای مشترک، و با کمک آمار، میزان فراوانی این اشتراکات را در موضوعات مختلف به تصویر کشیده و تحلیل و بررسی کند.
۷. ملاکهای شناسایی روایات اسرائیلی
اسرائیلیات روایاتی هستند که بیشتر مروجان آن، نومسلمانانی از اهل کتاب بودند. مطالعات تاریخی درباره نحوه پیدایش این روایات و نقد فردی و گروهی برخی از این احادیث پیش‌تر انجام شده است؛ اما از آنجا که این روایات در جوامع حدیثی و تفسیری اسلامی راه یافتهاند، مهمترین چالش خواننده شناخت آنها و در اختیار داشتن ملاک و میزانی برای شناسایی و بازیابی آنها از روایات صحیح و معتبر است. بدین منظور روایات اسرائیلی در تفاسیر کهن شیعه و سنی بررسی شدند تا ملاکهای مشترکی که در آنها وجود دارد، به دست آید. این ملاکها گاه به انواع تعارض با قرآن و عقل میپردازند و میزان حجیت اسرائیلیات را در نظر میگیرند و گاه بنا بر نوع اقتباسی که از کتاب مقدس داشتند، با مقایسه موردی معرفی میشوند. ده ملاک شناسایی روایات اسرائیلی عبارتاند از: قصهپردازی، تعارض با قرآن و عقل، اقتباس از عهدین و اشتراک با آن، دربرداشتن جزئیات فراوان، حضور راویان قصهپرداز در سند، ناسازگاری با یکدیگر، رکاکت در لفظ و معنا، تعصب ناشی از قومیتگرایی و تکرار تاریخ در جغرافیای متفاوت.
علاقه‌مندان برای دریافت اصل مقالات می‌توانند به سایت فصلنامه علمی ـ پژوهشی «علوم حدیث» به نشانی اینترنتیhadith.riqh.ac.irمراجعه کنند.
