نشست علمی "چالش اخلاقی مهر و قهر در امر به معروف و نهی از منکر" برگزار شد

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، در این نشست علمی حجت الاسلام عبدالله عمادی، پژوهشگر گروه اخلاق کاربردی، به بررسی برخی اصول و چالش های اخلاقی مربوط به انجام امر به معروف و نهی از منکر در جامعه پرداخت.

ایشان اظهار داشت: از نظر عرفی در همه موقعیت‌های هدایتگری، خوش‌اخلاقی به عنوان یک اصل اخلاقی در امر به معروف و نهی از منکر تلقی می‌شودو انتظار می رود امر و نهی یا نصیحت همراه با لبخند، روی گشاده، مهربانی، زبان نرم، شوخی، مدارا، آسان‌گیری و لحن زیباهمراه باشد. لزوم مراعات کرامت انسانی و این روایت نبوی که فرمود: «امر به معروف و نهی از منکر نکند جز کسی که سه خصلت دارد؛ رفیق است به آنچه امر می‌کند. رفیق است به آنچه نهی می‌کند»، این تلقی عرفی را تأیید می‌کند. (لَا يَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا يَنْهَى‏ عَنِ الْمُنْكَرِ إِلَّا مَنْ كَانَ فِيهِ ثَلَاثٌ رَفِيقاً بِمَا يَأْمُرُ بِهِ رَفِيقاً بِمَا يَنْهَى‏ عَنْهُ .(الجعفريات؛ ص۸۸)

وی در ادامه گفت: از سوی دیگر، با توجه به اینکه سنخ نهی از منکر به گونه‌ای است که ذاتاً زمینه تفاوت و اختلاف در آن هست، همچنین حالت درونی «هدایتگر»، در مواجهه با ترک معروف یا انجام منکر، «انکار قلبی» است، ممکن است همراه با حالات و روش‌هایی مثل «جدیت»، «ناراحتی»، «غیرت ورزی» ، «اعراض» و «اعتراض» باشد. در واقعیت فعلی جامعه نیز این برخوردها و تنش‌ها را چه در مواجهات خانوادگی و چه در مواجهات شهروندی می‌بینیم که به یک آسیب جدی در این حوزه تبدیل شده است.

پژوهشگر گروه اخلاق کاربردی پژوهشکده اخلاق و روان شناسی اسلامی ابراز افزود: حال، از منظر متون دینی، آیا هر روش و حالتی که نقیض خوش‌خلقی باشد مردود است یا آنکه ممکن است از کاربست شیوه‌های دیگری نیز در برخی موقعیت‌ها دفاع کرد؟ با مراجعه به روایات، در می‌یابیم که اصل خوش‌خلقی، عام نیست و در برخی موقعیت‌ها، تخصیص می‌خورد؛ از جمله این موقعیت‌ها می‌توان به چهار مورد اشاره کرد:

۱. اعراض کردن به گونه «روی برگرداندن» و«ترک مکان» و «ترک یا کاهش رفت و آمد»، همچنین «عبوست چهره» در برخورد با مخاطبانی که روال و سبکشان فسق و معصیت است.

۲. اعراض کردن به صورت «جدایی کامل» فقط در موضع‌گیری‌های سیاسی.

۳. عتاب، در روابط دوستانه مشروط بر آنکه الگوی غالب نباشد، همه خطوط ارتباطی با مخاطب را از بین نبرد، و در مراتب و دفعات بعدی انجام شود.

۴. اجتناب از لحن شوخی و طنزآمیز؛ به ویژه در منکرات و پیام‌های مهم. در عین حال، از جمله شاخص‌های ثابت خوش‌خلقی که در همه موقعیت‌های هدایتگری؛ در مواجهه با هر موضوع و مخاطبی که باشد مصداق پیدا می‌کند، شاخص «مهارخشم» و «ادبیات زیبا»ست. مهار خشم به این معناست که در هر موقعیتی- حتی در موقعیتی که باید خشمگین شود خشم خود را از تعدی و حالت افراطی آن نگه دارد.

ایشان در پایان تاکید کرد: محور دیگری از بحث که جای بررسی دارد این است که این روش‌ها و رفتارها که در روایات به آن توصیه شده است، آیا دارای «تأثیرگذاری» و «متقاعدکنندگی» است یا نه؟پاسخ آن است که اولاً بله؛ مطالعات میدانی و شواهد مؤیدی وجود دارد که نشان می‌دهد به رغم تلقی عمومی، روش‌های اعراض و عتاب و جدیت- همراه با حفظ شاخص‌های ثابت خوش‌خلقی یعنی ادبیات زیبا و مهار خشم- تأثیر دارد. ثانیاً تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در مبانی اسلامی، تنها تغییر مخاطب نیست. بلکه «اتمام حجت»، مصونیت خود هدایتگر»، «مرزبندی های روشن در جامعه بین مؤمنان و فاسقان» و «روشنگری برای آیندگان» نیز بخشی از کارکردهای آن هستند.