««« مطالعه کتاب »»»
|
نام منبع : |
تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد |
|
پدید آورنده : |
سیدعلی حسینی‌زاده |
|
سایر پدیدآورندگان : |
|
|
تعداد جلد : |
1 |
|
ناشر : |
انتشارات دارالحدیث |
|
محل نشر : |
قم |
|
تاریخ انتشار : |
1396 |
|
نوبت چاپ : |
اول |
کتاب تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد، تألیف حجت الاسلام سیدعلی حسینی‌زاده، به زبان فارسی از سوی پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام منتشر شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، کلام امامیه همانند همه گروه‌های فکری دیگر از معبر شماری از مدرسه‌های فکری گذر کرده که برای شناخت تاریخ امامیه باید این مدرسه‌ها را بازخوانی کرد. این مدرسه‌ها نشان‌دهنده جابجایی جغرافیایی فعالیت‌های کلامی امامیه در مسیر تاریخ‌اند. طبیعتاً این جابجایی‌ها سبب تغییر و تطوّراتی در روش و محتوای اندیشه‌ورزی عالمان هر مدرسه کلامی شده‌اند.
نویسنده کتاب معتقد است با نگاهی اجمالی به مدارس کلامی تا پیش از مدرسه بغداد، باید گفت: شیعیان با بهره‌گیری از معارف اهل بیت علیهم السلام و در پرتو خردورزی، حرکت فکری و کلامی خود را از مدینه و بر محور اهل بیت علیهم السلام آغاز کردند. اصلی‌ترین باورهای شیعه در این مدرسه مطرح شد و کلام شیعه شکل گرفت و می‌توان مدرسه مدینه را پیشگام عرصه کلام اسلامی به شمار آورد. با آغاز سده دوم، معارف اعتقادی اهل بیت علیهم السلام در یک نهضت علمی در کوفه منتشر و در قالب نظریه‌های علمی تبیین شد؛ اصحاب امامیه در کوفه که دریافت حقایق دین را در پرتو تذکار و آموزه‌های وحی میسور می‌دانستند، با دو رویکرد مختلف به تبیین معارف اعتقادی پرداختند و دو جریان مهم کلامی را پدید آوردند. یک جریان با رویکردی کلامی به‌دنبال تبیین عقلانی معارف اهل بیت علیهم السلام و دفاع از آن در مقابل جریان‌های فکری رقیب بود، اما جریان دیگر با رویکردی حدیثی در پی فهم دقیق همان معارف و عرضه آن به جامعه مؤمنان بود.
جریان کلامی که رویکرد عقلانی و نظریه‌پردازانه داشت و از آغاز سده دوم نهضت علمی بزرگی را در کوفه پدید آورده بود، تحت تأثیر عوامل گوناگون با افولی زود هنگام روبه‌رو شد، اما در حالی‌که کلام نظری امامیه در پایان سده دوم در کوفه به زوال می‌گرایید، جریان متن‌گرا که رویکردی حدیثی داشت با انتقال به شهر قم، امتداد اندیشه کلامی امامیه را در مدرسه‌ای دیگر رقم زد. حجم بالایی از میراث حدیثی امامیه - تا نیمۀ سده سوم - از کوفه به قم منتقل شد و مشایخ قم به پالایش و ویرایش آن میراث از کاستی‌ها و انحرافات پرداختند. در همین مدرسه - برای نخستین‌بار - احادیث کلامی امامیه در یک نظام جامع و هماهنگ گردآوری و تبویب شد.
همزمان با غیبت صغرا و اندک زمانی پس از شکل‌گیری مدرسه قم با رویکردی حدیثی، در مرکز سیاسی جهان اسلام یعنی بغداد، جریان عقل‌گرا و نظریه‌پردازِ کلام امامیه با تطوّراتی نسبت به مدرسه کوفه به آرامی بالندگی خود را باز یافت. هر‌چند غالباً در پژوهش‌ها، مدرسه بغداد را از عصر شیخ مفید به حساب می‌آورند؛ اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد این مدرسه با تلاش‌های متکلمانِ کمتر شناخته‌شده امامیه از جمله دو متکلم برجسته نوبختی یعنی ابوسهل و ابومحمد و همچنین ورود معتزلیان شیعه شده به عرصه کلام امامی، حدود یک قرن پیشتر فعالیت خود را به‌صورت مدرسه‌ای آغاز کرده بود و در ادامه با راهبری شیخ مفید، سید‌‌مرتضی و در نهایت، شیخ طوسی به اوج بالندگی خود رسید و به‌رغم افول آن پس از هجرت شیخ طوسی به نجف اشرف، قرن‌ها هیمنه فکری خود را بر دیگر مدارس کلامی امامیه حفظ کرد.
این مدرسه کلامی با وجود مطالعات ارزشمندی که انجام شده به دلایلی هنوز نیازمند مطالعه و وارسی‌های دقیق‌تر است. وجود جریان‌های مختلف فکری، شخصیت‌های مهم و تأثیرگذار و میراث کلامی مهم و گران، از سویی و تطوّرات روشی و محتوایی کلام امامیه در این مدرسه و اتهام اعتزالی شدن کلام امامیه در آن از سوی دیگر، ضرورت پژوهش‌های جدید در این حوزه و کاستی تلاش‌های گذشته را آشکار می‌سازد.
کتاب تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد بخشی از کلان طرح «مدارس کلامی امامیه» است که در گروه تاریخ کلامِ پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام بخش‌هایی از آن پیشتر به انجام رسیده است و دیگر بخش‌های آن در دست پژوهش است.
این اثر در تلاش برای برطرف کردن بخشی از غبار تاریخ کلام امامیه با بررسی جریان‌ها، شخصیت‌ها، تراث و اندیشه‌های مدرسه کلامی امامیه در بغداد، به تحلیل و تبیین تطوّرات کلام امامیه در فاصله آغاز غیبت صغرا تا برآمدن سلاجقه در محیط جغرافیایی بغداد پرداخته است.
فصل اول:کلیات و مقدمات
فصل دوم:سیر تطوّر محتوای کلام امامیه در مدرسه کلامی بغداد
فصل سوم:تحلیل و تبیین تطوّر کلام امامیه در بغداد
کتاب تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد، تألیف حجت الاسلام دکتر سیدعلی حسینی زاده از سوی پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام، به زبان فارسی، در قطع رقعی، در ۳۴۴ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۳۹۶با همکاری انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.
