««« مطالعه کتاب »»»
|
نام منبع : |
کتابشناسی ترجمه¬های متون حدیث شیعه |
|
پدید آورنده : |
مجید غلامی جلیسه |
|
سایر پدیدآورندگان : |
گروه ترجمه پژوهشگاه قرآن و حدیث |
|
تعداد جلد : |
1 |
|
ناشر : |
عطف |
|
محل نشر : |
تهران |
|
تاریخ انتشار : |
1394 |
|
نوبت چاپ : |
اول |
کتاب "کتاب شناسی ترجمه های متون حدیث شیعه" منتشر شد
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، کتاب "کتاب شناسی ترجمه های متون حدیث شیعه" به همت گروه ترجمه پژوهشگاه قرآن و حدیث و با کوشش آقای مجید غلامی جلیسه منتشر شد.
کتاب، از يک سو مظهر مَدَنيت و توسعه و پيشرفت، و دستاورد تلاش بي‌وقفـة انسان در حوزة انديشه و عمل است، و از سوي ديگر، عامل بالندگي خرد و انديشه و رشد و توسعه است و داد و ستدي دو سويه با انسان دارد. کتاب، استعدادهاي آدميان را شکوفا مي‌کند و ظرفيت و توانشان را دو چندان مي‌نمايد، و متقابلاً انسان، کتاب را پله پله تا بي‌نهايت ارتقا مي‌دهد. کتاب، بهترين دستاورد ممکن انديشـة بشر در فراخناي تاريخ است. دانش و ادب و فرهنگ، مرهون کتاب و کتابت است، در يک کلام، کتاب، آينة تمام‌نماي داشته‌هاي يک قوم و ملت و نشانـة بالندگي و ژرفايي استعدادهاي آن است، و بدون کتاب، هويت هيچ ملتي تعريف دقيق نمي‌يابد و فرهنگ و ادب آن، دستخوش هجوم بيگانه و تغيير مي‌شود.
تاریخ ترجمه متون دینی به زبان فارسی
اطلاعات در خصوص ترجمة متون ديني به زبان فارسي خصوصاً در اوايل ورود اسلام به ايران اطلاعات متقن و فراوني نيست. معقول آن است که همزمان با ورود اسلام به اين سرزمين و مسلمان شدن مردم ايران، اولين گام‌ها در خصوص ترجمه برداشته شده است.
در منابع مختلف آمده است که مردم ايران، در ابتداي قبول اسلام، قرآن را به زبان فارسي مي‌خواندند و بعدها بر اثر تمرين و غلبـة زبان عربي بر اين فرهنگ متن قرآن را به زبان عربي قرائت مي‌نموده‌اند.
اولين مکتوب به جا مانده از جور زمان از ترجمة قرآن به زبان فارسي قرآن مترجم آستان قدس رضوي است، که احتمالاً کهن‌ترين ترجمه کشف شده از قرآن است. اين اثر به قرائن زبانشناختي و سبک‌شناسي اهل فن در فاصله زماني بين سالهاي ۲۵۰ تا ۳۵۰ق. کتابت شده است. اين ترجمه را دکتر علي رواقي در دو مجلد به سال ۱۳۶۴ش. در تهران منتشر کرده است.
دومين اثر به جاي مانده از ترجمة قرآن به زبان فارسي، ترجمه‌اي است که به ترجمه تفسير طبري شهرت يافته است و مشتمل بر يک‌دوره ترجمة آيات قرآن و برخي قصص و شأن نزول‌ها و مطالب مختلف ديگر است.
به نظر مي‌رسد قرن چهارم هجري قمري را بايد مبدأ نهضت ترجمه متون ديني به زبان فارسي فرض نمود، هر چند اين حرکت به نظر بسيار بطيء مي‌رسد و بيشتر بر محور قرآن و متون تفسيري بوده است. جالب توجه آنکه بر اساس شواهد به جاي مانده ترجمة متون حديثي به صورت کلي و متون حديثي شيعه به صورت اخص، آن‌چنان که بايد به صورت کامل در کانون توجه نبوده است.
سیر تطور ترجمه های متون حدیثی شیعه تا قرن دهم هجری
در يک دسته‌بندي ابتدايي دوره‌هاي ترجمه متون حديثي شيعه را مي‌توان به پنج بخش تقسيم نمود:
دورة اول يا دوران فترت، که از ابتداي قرن اول هجري قمري تا ابتداي قرن چهارم هجري را شامل مي‌گردد. در اين دوران به قراين مي‌توان پي‌برد که برخي از آثار شيعي ترجمه شده است، اما متأسفانه اثري از اين نوع ترجمه‌ها در دست نيست.
دورة دوم يا دوران شروع که از ابتداي قرن چهارم تا ابتداي قرن دهم هجري قمري را شامل مي‌گردد. در اين دوران ترجمة متون ديني شکل دقيقتري به خود گرفته و مترجمان رفته رفته توجه و علاقه بيشتري براي ترجمة متون حديثي پيدا نموده‌اند. ترجمه‌هاي به جاي مانده در اين دوران، گواه بر اين مهم است که بيشتر کارهاي ترجمه، سفارش شده پادشاهان و اشخاص متمکن است، و هنوز ترجمة متون به طور کامل جنبـة عمومي پيدا نکرده است.
دورة سوم يا دوران رشد، از ابتداي قرن دهم تا ابتداي قرن سيزدهم هجري قمري را شامل مي‌گردد. به جهت نفوذ مذهب تشيع در حاکميت مکتب حديثي شيعي رشد فراواني يافته و مترجمان با توجه به سوابق اين فن از دقت نظر بالاتري جهت ترجمة يک متن برخوردار گرديده و اقبال عمومي به اين نوع از آثار بيشتر شده است.
دورة چهارم يا دوران استکمال، از ابتداي قرن سيزدهم تا انتهاي همين قرن را شامل مي‌گردد. در اين دوران اقبال عمومي به ترجمه‌هاي متون حديثي شيعه بيشتر شده و مترجمان در صدد تعريف چهارچوب و اسلوب دقيقتري براي نگارش متن‌هاي مترجم مي‌باشند.
دورة پنجم يا دوران اوج، متعلق به قرن چهاردهم و پانزدهم هجري قمري است. در اين دوره علاوه بر اقبال عمومي به ترجمة متون حديثي شيعه، مترجمان بسياري نيز به اين مهم روي آورده‌اند و با توجه به شيوه‌هاي گذشتگان سعي در به‌کارگيري روشهاي علمي‌تر و اصولي‌تر در ترجمه‌هاي متون حديثي دارند.
کتابشناسي حاضر
آنچه معرفی می گردد کتابشناسي ترجمه‌هاي متون حديث شيعه است. حديث دومين ميراث بزرگ تمدّني اسلام و از منابع دانش مسلمانان است. مسلمانان، در طول تاريخِ فعاليت‌هاي علمي‌شان، به حديث، اهتمام ويژه داشته‌اند و از جمله به ترجمه آن به زبان‌هاي ديگر و از جمله به زبان فارسي اقدام کرده‌اند.
گروه ترجمة پژوهشگاه قرآن و حديث، که رسالت اصلي‌اش ترجمة کتاب‌هاي حديثي به زبان‌هاي زنده دنيا است، فعاليت خود را «ترجمة حديث و به سامان کردن هر چه بدان ارتباط دارد» قرار داده است. اين گروه، علاوه بر ترجمة حديث به زبان‌هاي گوناگون، خود را موظف مي‌داند که در حوزة مباحث نظري ترجمة متون ديني نيز به فعاليت بپردازد و با بهره گرفتن از ديدگاه‌هاي استادان فن و تجربيات فراوان موجود در زمينـة ترجمة متون ديني، به ارتقاي دانش و انتقال تجربه در عرصـة ترجمة متون ديني ياري برساند، و پيشينـة ترجمة متون ديني، بخصوص ترجمة حديث را نيز بکاود. از اين رو، اقدام به تهيه طرح «کتابشناسي ترجمه‌های متون حديثی به زبان فارسي» نمود.
طرح اوليـة اين کتابشناسي، توسط تني چند از پژوهشگران تدوين و برنامه‌ريزي شد و سر انجام به اجرا درآمد. ترجمه‌هاي فارسي کتاب‌هاي حديث، اعم از خطي و چاپي و کهن و جديد، شناسايي و در اين دفتر معرفي شدند.
در اين کتابشناسي، نسخه‌هاي خطي، کتب چاپ سنگي و کتاب‌هاي چاپي مترجم متون حديثي شيعه به شيوه الفبايي گردآورنده شده است.
در بخش‌هايي از اين اثر نسخه‌هاي خطي مترجم از متون حديثي شيعه آمده است. در معرفي اين نسخه‌ها به طور کامل از کتاب ارزشمند فهرستگان نسخه‌هاي خطي حديث و علوم حديث شيعه نگاشته حجت الاسلام و المسلمين علي صدرايي خويي استفاده شده است.
قابل توجه آنکه در کتابشناسي حاضر سعي شده است معرفي نسخه‌شناختي را در حد لازم ذکر شود و محققان و پژوهشگران بتوانند در صورت نياز به اطلاعات کامل‌تر به اصل فهرست‌نامه‌هاي نسخ خطي و يا کتاب فهرستگان نسخه‌هاي خطي حديث و علوم حديث شيعه مراجعه نمايند.
در نسخه‌هاي خطي ذکر شده در اين اثر، تنها نسخه‌هايي ذکر شده که فهرست‌نگاران اشاره به متَرجم بودن آنها نموده‌اند. کتاب‌هايي که ترجمه‌اي از متون حديثي بوده کم نيست اما فهرست‌نگار تنها در فهرست خود اشاره به فارسي بودن کتاب نموده و به اينکه اين کتاب ترجمه است و يا گردآورنده به فارسي اشاره‌اي نداشته و مؤلف تنها به اين گفته که ترجمه احاديث، يا ترجمه فلان کتاب مي‌باشد و يا قرينه‌اي که مؤلف را به مترجَم بودن اشاره کند استناد نموده است.
در ميان کتاب‌هاي چاپي متوني که آکنده از احاديث مترجَم بوده‌اند کم نیست، اما در اين کتابشناسي بنابراين بوده که کتبي ذکر شود که ارجحيت در آنها متون حديثي باشد، نه مباحث ديگر. به اين معنا که مولف به عنوان نمونه کتابي را در تببين مسائل اقتصادي (زکات، خراج و ...) نگاشته و در کنار آن احاديثي نيز در اين باب آورده و ترجمه نموده است و در کنار آن آيات و نظريه‌هاي فقهي و ... را نيز بيان داشته است. اين نوع از کتاب‌ها از دايره کتابشناسي مؤلف این کتاب خارج است. اما اگر مولف در کتاب خود صرفاً به بيان روايات اقتصادي پرداخته باشد، کتاب در کتابشناسي حاضر ذکر شده است.
در ذکر سنوات نشر کتاب‌هاي چاپي به جهت اختصار تنها به ذکر سال نشر بسنده شده است. چه بسا کتابي طي يک سال چندين‌بار تجديد چاپ شده است و يا به قطع‌هاي مختلف منتشر شده که در کتابشناسي حاضر تنها به يک‌بار آن اشاره شده است.
در کتابشناسي حاضر، برخي از شروح متون حديثي را که شارحان در آنها اقدام به ترجمة اثر نيز نموده‌اند، حتي الامکان آورده شده است.
از جمله مشکلات اين کار فراواني کتابچه‌هاي دعا بوده است. متاسفانه عموم ناشران به جهت استفاده مادي يا با مقاصد خيرخواهانه اقدام به تکثير بي‌ضابطه اين نوع از کتب ادعيه نموده‌اند. البته تکثير اين کتب از ارزش بالايي برخوردار است، اما متأسفانه برخی از ناشران با کپي‌برداري و بدون رعايت حق و حقوق پديدآورندگان و مترجمان اقدام به اين کار نموده‌اند. مترجمان بسياري از اين کتب مشخص نيست، منبعي که اين ادعيه از آن برداشت شده و به صورت مجزا منتشر شده نيز نامشخص است. در اين‌گونه موارد مؤلف به ذکر کتاب بدون اشاره به اصل و يا مترجم آن اثر پرداخته است.
کليه اعداد که در ابتداي اسم کتاب‌ها قرار گرفته‌اند به حروف تبديل شده است. از باب نمونه کتاب ۱۱۰ حکمت از نهج البلاغه تبديل به يکصد و ده حکمت از نهج البلاغه تبديل گرديده است.
در بخش گزارش متون ابتدا با استفاده از منابع مختلف و معتبر سعي شد گزارشي در خور، در خصوص کتاب ها درج گردد و البته مؤلف نيز با مراجعه کتابخانه‌اي بخش قابل توجهي از آثار را رؤيت و گزارش متن آنها را تکميل و نگاشته است؛ با این حال مواردی هست که گزارشی از متون آثار ارائه نشده است.
در ذکر مشخصات کتاب در بسیاری از موارد گردآورندگان آثار خود مترجم آثار بودند لذا نقش آنها صرفا مترجم ذکر شده است و همچنین از بیان نام مصححان، ویراستاران و ... خودداری شد چرا که مؤلف در این اثر اصل را بر معرفی مترجمان و آثار ترجمه نهاده است.
محدوده جغرافیایی معرفی آثار چاپی در این مجموعه، منحصر به آثار چاپ شده در ایران است؛ گر چه در مواردی آثار چاپی در غیر ایران نیز معرفی شده است.
اطلاعات مربوط به آثار خطی عمدتاً بر اساس فهرست‌نامه‌های منتشر شده تا سال ۱۳۸۰ شمسی است؛ بنا براین اطلاعات مربوط به نسخه‌های خطی‌ای که فهرست‌نامه‌های آن بعد این تاریخ چاپ شده است در این مجموعه نیامده است.
آیین تدوین
ترتيب نگارش اين اثر، ترتيب الفبايي عنوان کتاب است، و در انتها نيز نمايه‌اي از پديدآورندگان درج گرديده است.
در اين اثر تمامي عناوين مطابق استاندارد مستند مشاهير کتابخانه ملي مستندسازي شده است. سعي شده است در ذکر نام ناشر يکسان‌سازي صورت گيرد و عنواني که براي ناشر مشهور و متداول بوده درج گردد. تعداد مجلدات، شماره صفحات، قطع کتاب، نوع جلد و سال و يا سالهاي نشر کتاب نيز به ترتيب بعد از نام ناشر آورده شده است.
نکته قابل توجه آنکه به جهت عدم تکرار مشخصات کتاب‌شناختي، اگر اثري توسط يک ناشر در مدت يک سال چندين‌بار به چاپ رسيده باشد، تنها يک‌بار بدان اشاره شده است. همچنين از تکرار مشخصات نشر برخي از آثار، که توسط يک ناشر در سنوات متعدد به چاپ رسيده و برخي از ويژگي‌هاي ظاهري آنها تغيير نموده است، خودداري شده است.
در بخش آخر گزارش متن مشتمل بر معرفي اجمالي کتاب و برخي از خصوصيات ترجمه بيان شده است.
کتاب "کتابشناسی ترجمه های متون حدیث شیعه" به همت گروه ترجمه پژوهشگاه قرآن و حدیث و با کوشش آقای مجید غلامی جلیسه، به زبان فارسی و در قطع رحلی و ۴۷۰ صفحه منتشر شده است.
