حجت الاسلام و المسلمین احمد غلامعلی: می ‏توانیم بگوییم هسته اولیه راه ‏اندازی حدیث حوزه در قم، از دار الحدیث شروع شد.

به گزارش پژوهشگاه قرآن و حدیث، در بیستمین سالگرد تأسیس دارالحدیث، که به نوعی نخستین دوره از حیات و تثبیت جایگاه علمی و فرهنگی این نهاد در پرتو قرآن و عترت محسوب می­ گردد برآن شدیم تا جهت بهره مندی و آشنایی مخاطبان گرامی، با طرح برخی سؤالات با تنی چند از اساتید و مدیران ارشد، این مجموعه بزرگ علمی را معرفی نمائیم. لذا این مصاحبه با رویکرد اطلاع رسانی به تبیین سیر تکوین و شکوفایی دار الحدیث از آغاز تا کنون و نیز انعکاس دیدگاه حدیث پژوهان درباره جایگاه و عملکرد موسسه دار الحدیث و مهم ترین دستاوردهای آن می باشد.

مشروح مصاحبه خبرنگار پژوهشگاه قرآن و حدیث با حجت الاسلام و المسلمین آقای احمد غلامعلی، معاون پژوهشکده علوم و معارف حدیث به قرار ذیل می باشد:

هدف از برگزاری بیستمین سالگرد تاسیس دار الحدیث چیست؟

طبیعی است که هر مؤسسه و سازمانی بعد از مدّتی، به تعبیر مرحوم باستانی پالیزی، به «خودمشت ‏زنی نیاز دارد». ما باید خودمان را ارزیابی کنیم. بنا بر این، امیدوارم که در بیستمین سالگرد دار الحدیث بتوانیم ارزیابی خوبی از کارهای مان داشته باشیم، فعالیت‏ های مان را با اهداف مؤسسه بسنجیم، فاصله‏ ها را بشناسیم، کاستی‏ ها را بیابیم، و با همّت و ارادۀ بیشتر، به سمت چکاد حدیث و حدیث‏ پژوهی و بلندپژوهی پیش برویم.

هدف از تأسیس دار الحدیث: هدف، قطب‏ نمای حرکت و سنجش موقعیت است. دار الحدیث چه هدفی را از ابتدا رصد کرده و چه میزان بدان دست یافته است؟

یک. ارائۀ نسخه‏ های مطلوب از آثار حدیثی کهن شیعه با تصحیح و تعلیقات مفید. الآن لااقل در مورد کتاب الکافی این اتفاق افتاده است. در مورد کتاب من لا یحضره الفقیه هم در حال انجام شدن است. بقیۀ آثار شیعه هم باید به همین صورت تصحیح شوند؛ چون نخستین گام برای احیای علوم و معارف حدیثیِ شیعه، داشتن یک متن منقّح اساسی است که این کار الحمدلله در حال انجام شدن است.

دو. ارائۀ احادیث متناسب با موضوعات روز. این هدف در دانش‏نامۀ قرآن و حدیث در حال محقّق شدن است و احادیث با موضوعات روز، دسته‏ بندی و منتشر می‏ شوند.

سه. کارهای میان‏ رشته ‏ای. امروزه زمانی است که علومی همچون روان‏ شناسی، جامعه ‏شناسی و... شکل گرفته‏ اند. خوش‏بختانه در این زمینه هم پژوهشکدۀ اخلاق و روان‏ شناسی زحمت این کار را دارد می کشد، به ویژه با همّت آقای دکتر پسندیده. ما داریم به سمتی می‏ رویم که در کتاب‏ های مان هم متن حدیث داشته باشیم و هم الگوهای امروزی را ارائه کنیم، مانند الگوی شادکامی یا الگوهایی که در مورد خانواده و سبک زندگی است. این کار هم جزو اهداف دار الحدیث است و خود این، احیای علوم و معارف حدیثی شیعه است.

چهار. بحث فقه. فقه در حقیقت، یکی از موضوعات اصلی است که همواره نمایندۀ یک مذهب بوده است. خوش‏بختانه  دو ـ سه جلد از موسوعه ‏هایی که با این زمینۀ فقهی دارد در دار الحدیث تدوین می‏ شود، منتشر شده ‏اند که این ها هم اگر پیش برود، برای معارف حدیث، بسیار مؤثّر است.

جایگاه دار الحدیث در میان حدیث‏ پژوهی معاصر

برای پاسخ به این سؤال، باید قسمت ‏های مختلف آن را تحلیل کرد.

اوّلاً: حوزۀ علمیه معاصر شیعه، خودش خیلی بزرگ است. یعنی از حوزه علمیّه قم و اصفهان و مشهد گرفته تا حوزۀ علمیۀ نجف. خیلی گسترده است. این محدوده را باید دقیقاً مشخص کنیم.

ثانیاً: این جایگاه را نسبت به وضع کنونی می‏ سنجیم یا نسبت به وضع مطلوب؟ اگر جایگاه علمی و کارکرد آموزشی و پژوهشی دار الحدیث را نسبت به وضع مطلوب بسنجیم، در آن مسیر هستیم؛ امّا تا رسیدن به آن وضع مطلوب، فعلاً فاصله داریم. امّا اگر قرار باشد وضع کنونی را بسنجیم، بحمدالله چند کارکرد عملی و عینی داشته است.

یک. می‏ توانیم بگوییم که هستۀ اوّلیۀ راه ‏اندازی حدیث حوزه در قم، از دار الحدیث شروع شد؛ چراکه «مرکز تخصصی حدیث حوزۀ علمیۀ قم» که الآن بالغ بر ده سال قدمت دارد، از استادان و پژوهشگران همین مؤسسۀ دار الحدیث، شکل گرفت و بسیاری از عزیزان، مثل استاد طباطبایی، استاد مسعودی، بنده، جناب آقای کریمیان و دیگران، کسانی بودیم که از همان دورۀ اوّل در تدریس مرکز تخصصی حدیث، نقش داشتیم. دوستانی هم که الآن آن‏جا هستند، به نوعی برخاسته از دار الحدیث ‏اند. پس این می ‏شود کارکرد عملی و عینی دار الحدیث که در مرکز تخصّصی حدیث حوزه، گسترش پیدا کرده است. اخیراً هم کارهای پژوهشی را شروع کرده ‏اند که این هم خودش یکی از کارکردهای دار الحدیث است که در آن‏جا نقش خود را نشان داده است.

دو. کتاب‏ های دار الحدیث. کتاب‏ های آموزشی دار الحدیث، الآن در بسیاری از مراکز حوزوی با عنوان متن درسی، شناخته می ‏شوند؛ کتاب ‏هایی مانند: روش فهم حدیث، از جناب آقای مسعودی، نقد و وضع حدیث و منطق فهم حدیث از استاد طباطبایی، و... .

سه. تهیۀ سرفصل‏ ها. مراکز مختلفی که می‏ خواهند بر روی حدیث کار کنند، از سرفصل‏‏ های نوشته شدۀ دار الحدیث استفاده می‏ کنند که این هم خودش بسیار مطلوب است.

چهار. راه‏ اندازی یک دوره کلاس‏ های حدیثی که الحمدلله از امسال شروع شده و توسط «انجمن حدیث حوزۀ علمیۀ قم» و «مرکز تخصصی حدیث» پیگیری می‏ شود. استادان این دوره ‏ها یا از پژوهشگران و استادان دار الحدیث هستند، یا با رایزنی‏ هایی که با استادان دار الحدیث می‏ شود، به این مهم می‏ رسند.

جمع‏ بندی بحث این گونه است که نقطۀ مطلوب ما در حوزۀ علمیۀ معاصر، رسیدن به مرجعیت حدیث است که باید در آن راستا حرکت کنیم و فعلاً به آن جا نرسیده ‏ایم؛ امّا جسته و گریخته همچنان این مرجعیت حدیث برای مؤسسه دارالحدیث، حفظ است.

بیشترین اهتمام دار الحدیث در احیا و عرضۀ معارف حدیثى، در چه عرصه‏ هایى بوده است؟

یک. عرصۀ موسوعه‏ نگاری یا دایرة المعارف احادیث است؛ دو. عرصۀ احیای متون حدیثی می ‏تواند باشد؛ سه. تصحیح کتب است؛ چهار. عرصۀ مطالعات میان‏ رشته ‏ای است؛ پنج. عرصه ‏های کلام و تاریخ کلام و بقیۀ موارد؛ شش. در زمینۀ تفسیر اهل بیت.

بنا بر این اگر بخواهیم دقیق‏تر بیان کنیم، به نظر می ‏رسد پژوهشگاه قرآن و حدیث چهار عرصه را دارند پیش می ‏برند: یکی «علوم و معارف حدیث» است که در قالب دائرة المعارف‏ ها و احیای متون پیش می ‏رود. دیگری، «تفسیر اهل بیت» است که به نوعی همتش احیای تفسیر اهل بیت و نوشتن دائرة المعارف برای آن است. یکی «کلام اهل بیت» است که باز هم پژوهشگاه متولّی این کار است. و چهارمی «ارائۀ روزآمد» این کارهاست که معمولاً در پژوهشکدۀ اخلاق و علوم رفتاری (چه اخلاق کاربردی باشد چه مباحث روان‏ شناسی) در حال انجام شدن است.

رویکرد تقریبی دار الحدیث به احادیث اهل سنّت

در دانش‏نامۀ قرآن و حدیث، متنی که انتخاب می‏ شود، آدرس شیعی و سنّی حدیث، در کنار همدیگر درج می‏ شوند. همین رویکرد سبب شده که روایات اهل بیت‰ هم در کشورهای اسلامی که تعصبی یا وهّابی نیستند، منتشر شود. یعنی همین کتاب اهل البیت فی الکتاب و السنة در برخی از کشورها حتی شمال آفریقا و برخی جاهای دیگر، از آن به عنوان منبع نماز جمعه استفاده می‏ شود. چون می‏ بینند که حدیث سنّی هست، و در کنار آن هم حدیث اهل بیت‰ قرار گرفته است. این رویکرد نیز باید باشد که از احادیث اختلاف ‏زا تا آن جا که می‏ شود پرهیز کرد و بیشتر روی مشترکات تمرکز نمود. یکی دیگر از کارهایی که در حال انجام است، انتشار احادیث مشترک است. در این‏جا نشان داده می‏ شود که بین شیعه و اهل سنّت در چه موضوعاتی، مشترکاتی باقی است که هم مطلب از طریق اهل بیت رسیده باشد هم از طریق مکتب خلفا.

دستاوردهای دار الحدیث:

من چون آماری دستم نیست، نمی‏ توانم نظر بدهم. به طور طبیعی، مهم‏ترین آن، یکی تهیۀ متون حدیثی برای دانشگاه ‏هاست که تعدادی از آنها را با انتشارات سمت به صورت مشترک چاپ کردیم که برخی از آنها، چاپ ‏های چهاردهم و پانزدهم هم شده و معلوم است که اقبالی در بین دانشگاهی‏ ها به آنها شده است. جهت دیگر در عرصۀ مجلات است. ما مجلّاتمان همه علمی ـ پژوهشی‏ اند و از دانشگاه برای مجلاتمان مجوز داریم، مانند مجلّۀ علوم حدیث که قدمت دارد. مجوّز برخی مجلّات جدیدمان را هم از حوزه گرفته‏ ایم. پس نشان می‏ دهد که در این عرصه هم در حوزه و هم در دانشگاه، تعامل خوبی داشتیم و توانستیم این دستاوردها را در این دو حوزه نشان بدهیم.

نکتۀ دیگر این است که از استادان ما برای تهیۀ سرفصل‏ ها دعوت می‏ شود که این خودش خیلی مهم است. با توجه به این که ما یک دانشگاه غیر دولتی هستیم، امّا چون در عرصۀ حدیث‏ پژوهشی، این تأثیرگذاری را داشتیم، در این گونه موارد از ما دعوت می‏ شود.

یکی دیگر از دستاوردهای مهم دارالحدیث، تأسیس مرکز آموزشی الکترونیکی حدیث است که انصافاً یکی از قدیمی ‏ترین مرکز‏های آموزش مجازی است و شاید بتوانیم بگوییم نخستین مرکز مجازی حدیثی در کشور بوده است.

این دستاوردها را باز هم مرور می‏ کنیم:

یک . تربیت نیروی انسانی متخصص در زمینۀ قرآن و حدیث؛

 دو. تهیۀ آثار مکتوب پایه در زمینۀ قرآن و حدیث در حوزه و دانشگاه؛

سه. راه‏ اندازی مراکز دانشگاهی مانند دانشگاه قرآن و حدیث و همچنین مرکز الکترونیکی حدیث.

تعامل دار الحدیث با سایر جریان‏ ها و مؤسسات حدیث‏ پژوهشى

حقیقت این است که در حال حاضر، تعامل خوبی با مراکز مختلف داریم. هم استادانی از دانشگاه ‏های مختلف از: مصر، هند، کشورهای اروپایی، ترکیه، یمن، کویت و بحرین، به این جا سفر کردند و هم دوستان ما به کشورهای مختلفی مانند: ایتالیا، آلمان، یونان، ترکیه، مالزی، اندونزی و عراق و... سفر کردند و با برخی از دانشگاه ‏ها و مراکز علمی، تفاهم‏نامه ‏هایی نوشته شده است؛ امّا با توجه به این‏که ریاست محترم مؤسسه، حضرت آیت الله ری‏ شهری‏ است، ما بیش از این قابلیت تعامل با جریان‏ ها و مؤسسات حدیث‏ پژوهی در داخل و خارج از کشور داریم. فکر می‏ کنم که ضعف در برخی از همکاران ماست که باید از این سرمایه باید بیشتر استفاده کنند. یعنی به خاطر وجود شخص آقای ری‏ شهری، می ‏توانستیم بیش از این با مؤسسات داخلی و خارجی تعامل داشته باشیم که باید حتماً در آن مسیر، قدم برداریم.

مهم‏ترین نقدها و کاستى ‏های دار الحدیث

اوّلین آن، نداشتن یا ناقص بودن شیوه نامه ‏های اخذ، تدوین و ارزیابی احادیث و مدخل نویسی‏ هاست. ما یک چنین شیوه‏ نامه ‏هایی را می‏ خواهیم که به نظرم باید تنظیم بشود.

دومین نکته ‏ای که در این جا می ‏توانم بگویم، با توجّه به کتاب‏خانۀ بسیار خوبی که ما در دار الحدیث داریم، باید انتظار بیشتری از دانشجویان داشته باشیم. من فکر می‏ کنم که انتظارمان از دانشجو، پایین آورده‏ایم. این، باید اصلاح بشود. انتظارمان را از دانشجو بالا ببریم و برای ارتقای سطح علمی دانشجویان، بدون اغماض کار بکنیم. به دانشجوی ضعیف، نباید فرصت دفاع کردن از پایان نامه داد.

یکی دیگر از نقدها و کاستی‏ های موجود در دار الحدیث با توجّه به این‏که دانشکده ما برخاسته از پژوهشکده است، به نظرم باید تعامل بین پژوهشکده و دانشکده، به طور سازمانی خوب تعریف بشود و این تعامل، خیلی بیشتر باشد.

با تشکر از استاد گرامی که این فرصت را در اختیار روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث قرآن دادند.