به گزارش پژوهشگاه قرآن و حدیث، کارگاه آموزشی سرشت و اخلاق نقد به همت معاونت پژوهشی پژوهشگاه قرآن و حدیث در راستای ارتقای دانش افزایی پژوهشگران پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد.
در ابتدای این جلسه دکتر سیدحسن اسلامی در تبیین مقوله نقد گفت: منتقدین در گام اول بایستی الفبای صحیح نقد را بدانند، ناقدین امروز جامعه اسلامی بین واژه های انتقاد، نقد و تنقید تفاوت قائل می شوند و این بزرگ ترین اشتباه است.
وی افزود: دشواری مسئله آن است که تقریباً همه ما از وضع نابسامان نشر، نقد و تولید دانش نگرانیم و آماده سخنرانی‌های طولانی در این عرصه هستیم، اما هنگامی که از ما خواسته می‌شود به سهم خودمان، اندکی در این زمینه کاری کنیم و گامی برداریم با هزاران توجیه معیوب و ضایع مواجه می‌شویم.
ایشان اظهار داشت: همه انتظار داریم که وضع نقد و نشر در کشورمان سامان یابد، نویسندگان ظرفیت نقد پذیری داشته باشند، ناقدان درست نقد کنند، ناشران چنین و چنان کنند و مترجمان فلان مسائل را همواره مد نظر داشته باشند، حال آنکه غالباً حاضر نیستیم اندک هزینه‌ای در این راه متحمل شویم و خود برخیزیم و گامی برداریم.
دکتر اسلامی گفت: یکی از اصول بدیهی معرفت شناسی این است که معرفت بشری آمیخته به خطا و لغزش می باشد، برای کشف حقیقت هر نظریه بایستی به بازنگری آن پرداخت، از کاستی‌ها و کژی‌ها پرده برداشت و خلأها را پر کرد.
عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: نقد در صورتی که بر اصول علمی منطبق باشد و از انگیزه های غیر معرفتی عاری گردد، از لوازم رشد و بالندگی به شمار می‌آید. در جامعه کنونی ما نقد کتاب عمری پنجاه ساله دارد، آسیب شناسی این پدیده حاکی از آن است که جدای از عوامل جامعه شناسی، روان‌شناسی و سیاسی، بیشتر کسانی که گام در این وادی نهاده‌اند با اصول و مبانی آن آشنایی ندارند و با تکیه بر این قاعده "خود راه بگویدت که چون باید رفت" نقد نویسی را آغاز کرده‌اند.
ایشان در تبیین این پرسش که "نقد صحیح چیست؟" گفت: در کشور ما نقد چهره‌ای دوگانه دارد، از یک سو مجلات متعددی که یا به نقد کتاب اختصاص دارند و یا بخش قابل توجهی از آن‌ها ویژه نقد است، از سوی دیگر نقدهایی که به این وضوح و شفافیت بیان نمی شوند. در چند دهه گذشته، شاهد نقدهایی بوده‌ایم که به هیچ وجه تناسبی با بیان نقد، روش صحیح انتقاد و پیشبرد دانش و معرفت ندارند، این مطلب حاکی از عدم سرمایه گذاری اهل علم و دانش در این زمینه است.
وی در بیان تاریخ مصور ادبیات نقد اظهار داشت: با گذشت بیش از هفت دهه از تاریخ مطبوعات و نقد جدید در کشورمان، همچنان پس از این که ناقدی، نقدی بر تألیف یا ترجمه‌ای می‌نویسد گاه شاهد آن هستیم که نویسنده یا مترجم بر بی ادبی آن ناقد انگشت می گذارد و از او می‌خواهد تا فرق بین نقد، انتقاد و تنقید را بداند.
ایشان تاکید کرد: دیدگاه ناقدانه باعث رشد و باروری نظریه های علمی و پژوهشی می شود، انسان به صورت غریزی در برابر نقد و انتقاد تهاجمی برخورد می کند و این جبهه گیری برای اهل علم و بصیرت قابل قبول نیست زیرا اهل دانش به دنبال سعادت و کمال است.
دکتر سیدحسن اسلامی گفت: این برخورد تهاجمی در مقابل انتقاد به صورت بدنی و حالت دفاعی در ذهن شکل می گیرد، باید ذهن را از دغدغه های متعدد آزاد نمود تا انتقال مفاهیم و نقد صحیح در روح و جان آدمی رسوخ کند.
ایشان با بیان اینکه لزوماً گوش کردن و عدم حالت دفاعی به معنای انتقاد صحیح و سازنده نیست، تصریح کرد: پرهیز از شخصی سازی و نقد از فرد بسیار مهم است، قبول محدودیت خویش و اینکه انسان با وسعت علم و دانش بسیار دارای محدودیت های متعدد است مهم ترین گام در جهت پذیرش نقد می باشد، زیرا آفرینش انسان به صورت محدود تعریف شده است.
حجت الاسلام و المسلمین اسلامی افزود: نقد لازمه رشد و بالندگی دانش است و گرچه این نکته بدیهی ست، به دلیل آنکه هنوز این باور نهادینه نشده است عملا نقد فراموش شده و از کارکرد اصلی خود بازمانده و یا به تعریف و تمجید بدل شده است.
ایشان با اشاره به حدیث "ان حیاة العلم بالنقد و الرد" تصریح کرد: حیات سالم اجتماعی در سایه نقد صحیح و سازنده انسجام می یابد، در طول تاریخ نویسندگان بزرگ دیگران را به نقد آثار خویش دعوت کرده اند و خود به استقبال نقد رفته اند.
وی گفت: درباره مفهوم نقد کلیشه های گوناگونی عملا نقد را از حیّز انتفاع ساقط ساخته اند، عکس العمل های شدید و گاه ضد اخلاقی ناقدان را از ادامه مسیر باز می دارد.
دکتر اسلامی در پایان تأکید کرد: اصول روشنی برای به کارگیری نقد در عرصه های مختلف دیده نمی شود، و سرانجام در نقد آرا و افکار دیگران، گاه ناقدان، اصول اخلاقی را فراموش می کنند و نقد را به ابزاری برای تصفیه حساب های شخصی بدل می سازند. آثار بزرگ و اندیشه های جدی و ماندگار تاریخ، محصول نقد بوده است، برای مثال کافیست نگاهی به تاریخ فلسفه اسلامی داشته باشیم تا دریابیم که چگونه نقد بی رحمانه متکلمان منتقد فلسفه، به رشد فلسفه یاری رساند.
لازم به ذکر است کارگاه آموزشی سرشت و اخلاق نقد از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث با حضور اساتید و پژوهشگران پژوهشگاه قرآن و حدیث و اساتید دانشگاه قرآن و حدیث در روز چهارشنبه ۲۷ آبان ماه در سالن شیخ صدوق مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث برگزار گردید.
