به گزارش پژوهشگاه قرآن و حدیث، کتاب «مسجد در قرآن» و کتاب «مسجد در احادیث و روایات» مجموعه‌ای غنی و بی بدیل در حوزه مسجد از نظر آبات و روایات است که به عنوان یکی از طرح های پژوهشکده تفسیر اهل بیت علیهم السلام در حال انجام می باشد.
تألیف کتاب «مسجد در قرآن» و کتاب «مسجد در احادیث و روایات» به عنوان یکی از اقدامات مشترک پژوهشگاه قرآن و حدیث و مرکز رسیدگی به امور مساجد، یک سالی هست که اقدامات تألیفی آن شروع شده است. با توجه به اهمیت موضوع، حجت الاسلام دکتر علی راد مدیر پروژه، در خصوص اقدامات انجام شده و اهمیت تألیف این دو کتاب، توضیحاتی دادند که در ادامه می خوانید.
کتاب حاضر با توجه به رعایت ساده‌نویسی و رویکرد ترویجی که دارد زمان زیادی گذاشته شده تا طبق خواست و نظر دفتر مطالعات وپژوهش‌های مرکز رسیدگی به امور مساجد به نحو احسن اجرا شود. شاید اگر کار به قلم نویسنده‌ها بود و ساده نویسی انجام نمی‌شد، در بازه مشخص‌تر و سریعتری انجام می‌شد.
وی افزود: مطالعات اولیه کار انجام شده و در مجموع بیش از دویست صفحه از دو کتاب تألیف شده است. فیش‌هایی که در بخش اول گردآوری شده بود در مرحله دوم بازخوانی شده و مخصوصاً در قرآن و حدیث ساختار اولیه کتاب تثبیت شده است. براساس ساختار تثبیت شده تدوین و تألیف انجام گرفته است یعنی تقریباً فصل اول هر کتاب را که بخش بنیادی و راهبردی پژوهش هست انجام شده است.
ایشان در ادامه گفت: واقعاً بنده از این پروژه احساس فخر می کنم زیرا بعد از مرحله فیش‌برداری طبق مطالعاتی که انجام دادیم دیدیم واقعاً در باره مسجد مطالعاتی در این سبک و سیاق انجام نشده است، این را اعتراف می‌کنم که اهل سنت کارهای خوبی انجام دادند منتها آنها با زاویه نگاه خاص خودشان. از این جهت این قول را می‌دهم که این مجموعه قابل افتخار باشد مخصوصاً با آن زاویه نگاهی که ما در قرآن و حدیث داریم.
دکتر راد در ادامه اظهار داشت: از سوی نویسندگان ما در هردو بخش حدیث و قرآن مطالبی ارائه شده که مشابهش را هم نمی توانید پیدا کنید، چون زاویه نگاه‌ها کاملاً متفاوت است، پژوهش‌های پیشین هم بیشتر پژوهش‌های توصیفی و گردآوری است یعنی کار خیلی تحلیلی صورت نگرفته است.
وی گفت: در باره قرآن، همه مسائلی را که مد نظر مرکز رسیدگی به امور مساجد بود در یک ساختار بسیار حرفه‌ای گنجاندیم و آموزه محور کردیم به این معنا که در قرآن، «آیات المساجد» را درآوردیم که چنین کاری صورت نگرفته بود. آیات المساجد منظور، صرف آیاتی که در آنها کلمه «مسجد» باشد، نیست. بلکه پژوهش‌های اولیه این کتاب با روش مفهومی انجام شده، یعنی مطالعه کل قرآن با این هدف که قرآن در کجاها و با چه ادبیات و با چه مفاهیم و با چه اصول‌هایی به بحث مسجد پرداخته است که بسیار زمان‌بر بود.
ایشان یادآور شد: ما ابتدا مفاهیم جانشین مسجد را پیدا کردیم، اگر می‌خواستیم همین مطالب را بنویسیم شاید همین صد صفحه کافی بود و کار تمام شده بود. اما این آیات المساجد بود، ما مسجد را شناسایی کردیم، دسته‌بندی کردیم، گونه‌شناسی کردیم، تاریخ گذاری کردیم. این که می‌گویم قابل افتخار است از همین جا است که این کارها نه در مطالعات شیعه ونه اهل سنت صورت نگرفته است. کارهای دیگری هم صورت گرفته مثل اینکه در ادیان پیشین، مسجد، از کی وارد شریعت شده و چرا؟ جایگاه و منزلت مسجد در ادیان وحیانی کجاست؟ که نکات خیلی جدید و جذابی هم پیدا شد. سیر نزول آیات مسجد در جدول‌هایی قرار گرفته و نمایه موضوعی شده و نویسنده‌ها در حال تدوین و تألیف هستند.
مدیر پروژه تألیف کتاب مسجد در قرآن و کتاب مسجد در احادیث و روایات ادامه داد: در بخش دیگری از کار یک نوآوری انجام شده است و آن این است که تمامی آیات و روایات مرتبط با مسجد را با رویکرد نظریه‌شناسی و آموزه‌شناسی مورد بحث قرار دادیم. یعنی اینکه تمامی آیات مسجد را یک جا گردآوری کردیم، بعد بررسی کردیم که قرآن درباره اینها چه می‌خواهد بگوید و چه آموزه‌هایی از آیات قابل استخراج است که بخشی از این آموزه‌ها در حقیقت برمی‌گردد به تاریخچه مسجد در ادیان، بخشی برمی‌گردد به منزلت و جایگاه مسجد و بخشی برمی‌گردد به کارکردمسجد و بخشی هم برمی‌گردد به اخلاق تعامل با مسجد.
ایشان در بخش دیگری از عملکرد صورت گرفته گفت: مثلاً ما یک سری آموزه‌های شناختی تاریخی داریم یعنی آیاتی از قرآن کریم که یک معرفت درباره مسجد به ما می‌دهد، یا به تعبیری اصلاً مسجد در جهان‌بینی الهی چیست؟ خب اینجا خیلی نکات جدید و بکری به دست آوردیم. مثلاً یک آموزه‌ای که داریم بحث جنسیت و مسجد است، که در روایات و آیات به آن توجه نشان داده شده است، تقابلی که در بین برخی از ادیان و فرهنگ جاهلی هم بود که اصلاً زن با مسجد خیلی نسبتی ندارد، اما می‌بینیم که قرآن کریم، حضرت مریم را به عنوان یک بانو همواره در مسجد توصیف می‌کند. پس می‌شود از آن الگوبرداری کرد و اگر هم روایاتی وجود دارد که به نوعی می‌خواهد نهی کند می‌شود آنها را تأویل کرد. این آموزه‌ها استخراج شده است (آیات و روایات با این زاویه نگاه تحلیل شده است) و برای استخراج، کار اجتهادی انجام می شود که مقداری کندی کار به همین دلیل است، و کار با دقت و وسواس خاصی دنبال می‌شود.
وی در پایان تأکید کرد: ما به روز رصد می‌کنیم و حتی مطالعاتی که غربی‌ها در باب مسجد داشتند را هم جستجو می‌کنیم مثلا بنده بحث مسجد در یهود را دنبال کردم واقعاً زمان و انرژی می‌برد که شاید بتوانیم از آنها هم استفاده کنیم. به علت سختی و کیفیت مورد نظر پیش‌بینی زمانی کمی مشکل است، اما تلاش‌مان این هست که این پژوهش را بتوانیم در بازه مشخص شده انجام دهیم.
