در این شماره از مجله می خوانید:
۱. ویژگى هاى «صراط مستقیم» در قرآن
۲. روش شناسی تفسیر موضوعی در روایات اهل بیت علیهم السلام
۳. مبانی تفسیری شیخ مفید
۴. نقد انگارۀ خشونت آمیز بودن مجازات های دنیوی در قرآن با تأکید بر روایات تفسیری
۵. دختری در محراب: مطالعۀ تطبیقی شخصیت مریم در سنّت مسیحی ـ اسلامی
۶. مدرسۀ تفسیری مدینه و میراث قرآنی شیعه
۷. کتاب‌شناسى تفسیر علی بن ابراهیم قمّی
خلاصه مقالات این شماره به شرح ذیل می باشد:
۱. ویژگى هاى «صراط مستقیم» در قرآن
نویسنده: محمّد محمدی ری‌شهری
صراط مستقیم، تعبیری دیگر از راه پرستش خداوند است. این بدان معناست که ویژگی‌های مذکور برای عبادت خدا بر صراط، منطبق است. همچنین خصوصیّات برنامه‌هایی که خداوند با عنوان شریعت و دین برای انسان‌ها فرستاده است تا آنها درست و زیبا او را بپرستند و بندگی کنند، بر صراط مستقیم نیز صادق است. این ویژگی‌ها را در این مقاله برشمرده‌ایم که عبارت‌اند از: مطابقت با موازین عقلی، حق‌مداری، میانه‌روی و گستردگی، روشنی و یگانگی راه. برخی پیامدهای هر یک از صفات را نیز برشمرده‌ایم و در پایان و به مناسبت یگانگی راه، به مسئلۀ تکثّر دینی و تفاوت «صراط» و «سبیل» پرداخته‌ایم.
کلیدواژه: صراط مستقیم، سبیل الهی، میانه‌روی، راه روشن خدا، حق‌مداری، وحدت راه.
۲. روش شناسی تفسیر موضوعی در روایات اهل بیت علیهم السلام
نویسنده: علی راد و مسعود حسن‌زاده گلشانی
تفسیر موضوعی، عهده دار استخراج و اکتشاف نظریۀ قرآنی از مجموعه‌ای از آیات است. میزان گسترده ای از روایات تفسیری پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام مبتنی بر این رویکرد، ارائه شده است. تحلیل روش شناختی این روایات، موجب آشکار شدن زوایای دیگری از تفسیر موضوعی شده و امکان به کار گیری این روش ها را در قرآن، فراهم می نماید. در این مقاله، ضمن تحلیل روایات اهل بیت علیهم السلام ، در تفسیر موضوعی، گونه‌ها و ویژگی‌های روش ایشان تبیین شده است. روش‌‌های به کار رفته در روایات تفسیر موضوعی، در دو زمینه قابل بررسی است: نخست، راهکارهای دستیابی به آیات استنادی ائمّه علیهم السلام توسّط افرادی که توان تعامل آنها با قرآن، پایین تر از سطح معصومان است؛ و دیگری تبیین و جمع‌بندی این آیات جهت دستیابی به نظر قرآن.
در این راستا جستجو از طریق کلید واژه، جستجوی مفهومی، آگاهی از اطّلاعاتِ پیرامونیِ آیات و استنطاق آیات، کارآمد است.
کلید واژه: روایات تفسیر موضوعی، روش‌شناسی، گردآوری آیات، استنطاق، نظریۀ تفسیری اهل‌بیت علیهم السلام .
۳. مبانی تفسیری شیخ مفید
نویسنده: عبدالهادی مسعودی و سیّد محسن صفایی
در کنار تلاش‌های ستودنی پژوهشگرانی که نقش قرآن را در آثار شیخ مفید، برجسته نموده‌اند، هنوز مشی تفسیری او، آن‌گونه که شایسته این شخصیت بزرگ است، معرّفی نشده است. او عقل‌مدارانه و با تکیه بر معارف ناب اهل بیت علیهم السلام ، روایات تفسیری را در تبیین قرآن به‌کار بست و در هر جا که نیاز بود، به تحلیل و نقد آنها پرداخت. طبیعی است که این الگوی تفسیری نظام‌مند، بدون داشتن مبانی درست و پایبندی به آن در فرآیند تفسیر، امکان‌پذیر نبوده است. در این مقاله، برخی از مهم‌ترین این مبانی مورد بررسی قرار گرفته است.
کلیدواژه: مبانی تفسیری، نظریۀ صرفه، تحریف و نسخ قرآن، تفسیر اجتهادی، حجّیت ظواهر، عترت‌مداری.
۴. نقد انگارۀ خشونت آمیز بودن مجازات های دنیوی در قرآن با تأکید بر روایات تفسیری
نویسنده: مریم کریمی تبار
برخی مخالفان اسلام با هدف اسلام ستیزی بر آن شده اند تا آموزه های قرآن را خشونت آمیز و غیراخلاقی معرّفی کنند. برای این منظور به آیاتی که در آنها، برای مجرمان مجازات های سختی چون قصاص، قطع دست و تازیانه و... در نظر گرفته شده، استناد کرده و به شبهه افکنی دست یازیده اند. در این مقاله، ضمن تبیین شبهه، با تأمّل و مداقّه در آیات جزایی قرآن و نیز با استمداد از روایات مبیّن آن، روشن می‌گردد که خشونت در احکام جزایی قرآن، در جهت انتباه و اصلاح فرد و جامعه است و نوع و شدّت مجازات های مورد نظر قرآن، لازمۀ بازدارنده بودن آنهاست. از این رو، نمی توان قرآن را به سبب تشریع برخی احکام جزایی، متّهم و محکوم به خشونت ورزی و نادیده گرفتن اصول و ارزش های اخلاقی نمود.
کلیدواژه: شبهه، غیراخلاقی، خشونت، فلسفۀ مجازات، بازدارندگی.
۵. دختری در محراب: مطالعۀ تطبیقی شخصیت مریم علیها السلام در سنّت مسیحی ـ اسلامی
نویسنده: حیدر عیوضی (عماد)
حضرت مریم علیها السلام از شخصیت‌های مشترک میان اسلام و مسیحیت است که متون مقدّس هر دو دین، از ایشان تجلیل کرده‌اند. مقدّمۀ این مقاله به فقه اللّغۀ کلمه مریم می‌پردازد، چه این که امروزه مباحث زبان‌شناسی، یکی از پیش‌نیازهای مطالعات تطبیقی در ادیان است. سپس با تأمّل بر برخی از بخش‌های اناجیل در بارۀ مریم علیها السلام ، به جایگاه مریم‌شناسی در الهیات نظام‌مند مسیحی و سیر تحوّل آن می‌پردازیم. در ادامه، ضمن ترسیم چهرۀ این بانوی ارجمند در قرآن به برخی از اشکالات مطرح شده به وسیلۀ مسیحیان که ناشی از سوء فهم برخی از آیات است، پاسخ خواهیم داد. نگارنده معتقد است تلاش‌های اصلاح‌طلبان مسیحی، بویژه در دورۀ معاصر، در اسطوره‌زدایی از مسیحیت، لبّیک به دعوتی است که قرآن کریم، قرن‌هاست به آن دعوت می‌کند.
کلیدواژه: اسلام، مسیحیت، مریم مقدّس، قرآن و عهدین.
۶. مدرسۀ تفسیری مدینه و میراث قرآنی شیعه
نویسنده: محمود ملکی تراکمه‌ای
این مقاله بر آن است که میراث مکتوب تفسیری شیعه در دوران حضور امامان در مدینه را بر اساس «عنوان‌پژوهی» بازشناسی کرده، گوناگونی آنها را بشناساند، حضور عنوان‌های مختلف و فراوان تفسیری را در این دوران نشان دهد. دو کتاب فهرست شیعی نجاشی و شیخ طوسی، یعنی فهرست مصنّفی الشیعة و الفهرست، منابع اصلی ما در این پژوهش است. سی مؤلّف با ۴۳ قرآنی، در این حوزۀ تفسیری حضور دارند که اهتمام شیعه به قرآن و نیاز جامعه شیعی به این گونه آثار را نشان می‌دهد.
کلیدواژه: مدرسۀ مدینه، میراث شیعه، تاریخ تفسیر، میراث‌پژوهی.
۷. کتاب‌شناسى تفسیر علی بن ابراهیم قمّی
نویسنده: محمّدامین ربّانی
در این فهرست‌واره، منابع در بارۀ تفسیر القمّی و مآخذ مرتبط با مؤلّف آن «علی بن ابراهیم قمّی» معرفی شده‌اند. نویسنده در دو بخش، به معرفی چاپ‌های مختلف این تفسیر و ترجمۀ آن و نسخه‌های خطی و آثار دربارۀ آن می‌پردازد. منابع ارائه شده، به زبان فارسی و عربی اند و آثار انتشار یافته از آغاز تا آبان ۱۳۹۲ ش را در بر می‌گیرند. در مجموع، ۱۵۶ مأخذ در این کتاب‌شناسی معرفی شده‌اند که چهارده منبع: کتاب مستقل، ۷۳ منبع: کتاب مشتمل، ۴۹ منبع: مقاله و هشت منبع: پایان‌نامه اند. در بخش پایانی، پنج نمایه افزوده شده‌اند تا دسترسی آسان به منابع را در گونه‌های مختلف فراهم آورند.
کلیدواژه‌ها:تفسیر القمّی، کتاب‌شناسی، علی بن ابراهیم قمّی، تفاسیر روایی شیعه.
