است كه امام، حكم هر چه را پيش آيد ، مى داند، نه آن كه به خودِ پيشامدها دانا باشد و به نحو تفصيل و جزئى بر آنها آگاه باشد . اين نكته ، اصلى را كه همه آن سؤال ها را بر آن استوار كرده، ساقط مى كند. منعى نمى بينيم كه امام، با آگاهى يافتن از طريق خداى تعالى بعضى از حوادث را بداند؛ ولى اين سخن كه او همه آنچه را خواهد شد ، مى داند، به اين اطلاق، قبول نداريم و گوينده اش را بر صواب نمى دانيم، چرا كه ادّعايى بدون دليل است .
سخن اين كه امير مؤمنان، قاتل و زمان شهادتش را مى دانست ، خبرهاى متعددى آمده كه او فى الجمله مى دانست كه كشته خواهد شد و نيز قاتلش را به طور مشخّص مى شناخت، امّا اين كه زمان شهادتش را بداند، دليلى بر آن نيست و اگر هم باشد، لازمه اش آن نخواهد بود كه اعتراض كنندگان مى پندارند . بعيد نيست كه خداوند متعالْ او را متعبّد ساخته بوده است كه بر شهادتْ صبر كند و آماده مرگ باشد، تا بدين وسيله او را به درجات والايى برساند كه جز با شهادت نمى رسد و نيز مى دانست كه با اين كار، اطاعت خدا مى كند؛ اطاعتى كه اگر به جز آن هم مكلّف مى شد ، آن را رد نمى كرد و امير مؤمنان با اين كار، خود را به هلاكت نيفكنده و بر كشته شدن خود كمك نكرده است، كمك كردنى كه نزد خردمندان ناپسند است .
امّا «علم امام حسين عليه السلام به اين كه كوفيان يارى اش نمى كنند»، ما يقين به اين نداريم، چون نه دليل عقلى براى آن هست، نه چيزى شنيده شده است. اگر هم علم به آن داشت، پاسخش همان پاسخى است كه در مورد علم امير مؤمنان عليه السلام به زمان شهادتش و قاتلش گفتم .
امّا اين ادعاى او كه ما (شيعيان) مى گوييم : «حسين عليه السلام جاى آب را مى دانست و مى توانست آب تهيه كند»، ما چنين نمى گوييم و در هيچ روايتى هم چنين نيامده است . به علاوه ، آب طلبيدن و تلاش امام عليه السلام براى تهيه آب، برخلاف آن حكم مى كند

كند، و انتخاب شهادت با علم به وقت و چگونگى آن ، فضيلتى است كه جز پيشوايان بزرگ الهى و خواص اصحاب آنان، آن را برنمى تابند.
هر چند نديدم كسى اين پاسخ را ارائه كرده باشد ؛ امّا به نظر مى رسد كه اين بهترين سخن در توجيه پيشگيرى نكردن امامان اهل بيت عليهم السلام از شهادت خود با علم به چگونگى آن است كه با دلايل عقلى و نقلى ^۱ نيز تأييد مى شود . اكنون متن پاسخ شيخ مفيد و علّامه طباطبايى ـ رضوان اللّه تعالى عليهما ـ را براى مزيد اطلاع پژوهشگران در اين جا مى آوريم.

پاسخ شيخ مفيد

علّامه مجلسى روايت كرده است كه: در كتاب المسائل العُكبَرية از شيخ مفيد سؤال شده است : نزد ما اجماعى است كه امام مى داند چه خواهد شد . پس چرا امير مؤمنان به مسجد رفت، با آن كه مى دانست كشته مى شود و قاتل و زمان كشته شدن را هم مى دانست؟ و چرا حسين بن على عليهماالسلام به كوفه رفت، با آن كه مى دانست آنان يارى اش نمى كنند و او در اين سفر كشته مى شود؟ و چرا وقتى محاصره اش كردند و مى دانست كه آب را به روى او بسته اند و اگر چند ذراع زمين را حفر كند ، آب مى جوشد ، ولى زمين را نكَند و به ضرر خويش كمك كرد تا از تشنگى جان باخت؟ و چرا امام حسن عليه السلام با معاويه قرار داد بست و حكومت را به او سپرد، با آن كه مى دانست او پيمان مى شكند و به عهد خود وفا نمى كند و شيعيان پدرش را مى كشد؟
شيخ مفيد جواب داد : امّا پاسخ اين كه «امام مى داند چه پيش خواهد آمد»، اجماع ما بر خلاف آن است و چنين سخنى مورد اجماع شيعه نيست . اجماع شيعه بر اين