۲ / ۳
شمارِ شركت كنندگان در جنگ
سپاه امام على عليه السلام بيش از ۶۸ هزار تن را شامل مى شد ؛ و اين از آن روى بود كه امام عليه السلام براى جنگ با شاميان آماده شده بود ، نه براى نبردِ با خوارج .
سپاه خوارج هم مشتمل بر چهار هزار يا دو هزار و هشتصد تن بود .
۲۶۶۳.تاريخ الطبرىـ به نقل از جبر بن نوف ـ: امام على عليه السلام سرانِ مردم كوفه و جماعات هفتگانه و قبايل و برجستگانِ جامعه را نزد خود گرد آورْد و پس از سپاس و ستايش خداوند ، گفت : «اى مردم كوفه! شما برادران ، ياران ، پشتوانه هاى من در حق ، و همراهانم در جهاد با دشمنم هستيد كه وارد ديارتان شده است . من آن كس را كه [به دشمن] پشت كند ، خواهم زد و براى آن كس كه رو كند ، اميد اطاعت كامل دارم .
من به بصريان پيغام دادم و آنان را به يارى شما فرا خواندم ، امّا تنها سه هزار و دويست تن از ايشان به سوى من آمدند . پس مرا با دلسوزىِ آشكار و به دور از خيانت ، يارى دهيد . با شما بود كه به صِفّين رفتيم . پس [ ديگر بار ]همگان گرد آييد .
از شما مى خواهم كه بزرگِ هر قوم براى من بنويسد كه در قومش چند جنگجو دارد و همچنين تعداد پسران جنگجويان كه به سن نبرد رسيده اند و نيز بندگان و آزادشدگان [و هم پيمانانِ پيوند ولايىِ] قومش را براى من ارسال كند» .
سعيد بن قيس هَمْدانى برخاست و گفت : اى امير مؤمنان! گوش به فرمانيم و فرمانبردار ، [ آن هم ]با مهرورزى و دلسوزى . من نخستين كسى هستم كه به آنچه خواسته اى و طلب كرده اى ، اقدام مى كنم .
معقل بن قيس رياحى نيز برخاست و مانندِ همان سخن را گفت .
عَدىّ بن حاتم و زياد بن خَصفه و حجر بن عدى و بزرگانِ مردم و قبايل هم برخاستند و مثل همان سخن را گفتند .
سران ، شمار رزمندگانشان را نوشتند و آن را به على عليه السلام سپردند و پسران و بندگان و آزادشدگان [و هم پيمانانِ پيوند ولايىِ ]خويش را نيز فرمان دادند كه با كوفيان روان شوند و هيچ يك از آنان سرنپيچد .
بدين سان ، چهل هزار جنگجو و هفده هزار پسر تازه بالغ و هشت هزار تن از آزادشدگان [و هم پيمانانِ پيوند ولايىِ] و بندگان خود را نزد او روانه كردند و گفتند : «اى امير مؤمنان! به رزمندگان و پسران بلوغ يافته و آماده نبرد و نيرومندشان كه نزد ما بودند ، فرمان داديم كه همراه ما روان گردند . برخى از آنان از جنگ ناتوانند [ كه با خود نمى آوريم] و حافظ دارايى ها و مايحتاج مايند» .
از مردم عرب ، ۵۷ هزار تن كوفى و هشت هزار تن از بندگان و آزادشدگان [و هم پيمانانِ پيوند ولايىِ ]آنان بودند كه بر روى هم ، ۶۵ هزار تن مى شدند ، سه هزار و دويست مرد هم از بصره بودند كه جمع همه به ۶۸ هزار و دويست تن مى رسيد .
