301
دانش نامه اميرالمؤمنين علیه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاريخ ج5

فصل دوم : شخصيّت سران قاسطين

۲ / ۱

معاوية بن ابى سفيان

معاويه ، بيست سالْ قبل از هجرتْ زاده شد و در سال هشتم هجرى و در زير برق خيره كننده شمشير مجاهدان اسلام، با اكراه و اجبار ، تسليم آيين محمّد صلى الله عليه و آله شد. او و همگِنانش عنوان «طُلَقاء» گرفتند. در زمان خلافت عمر، به ولايت شام،منصوب شد. او از ابتداى حاكميت،براى خود، حكومتى استبدادى و پادشاهى پديد آورد و صلاى استقلال سرداد. عمر بنا به ملاحظاتى با معاويه كنار مى آمد. ۱
در خلافت عثمان ـ كه حاكميت به سوى تسلّط امويان پيش مى رفت ـ ، معاويه همچنان به ستمگرى ها و فتنه جويى هاى خود ادامه مى داد و ابعاد جاه طلبى و خوشگذرانى را بدون دغدغه خاطر مى گسترد.
حاكميت بيست ساله او با سياست هاى : در جهل نگه داشتن و تحميق مردم ، ايجاد رعب و وحشت در دل شهروندان و دور نگه داشتن جامعه از آگاهى ، زمينه را براى هر گونه اقدام به نفع وى در شام، آماده كرده بود.
او از آغاز خلافت امام على عليه السلام آهنگ مخالفت با وى ساز كرد و در تحريك طلحه و زبير ، بسيار كوشيد و جنگ صفّين را عليه امام على عليه السلام رهبرى كرد.
معاويه پس از جريان حَكَميت، به غارتگرى ها و هجوم هاى وحشيانه عليه مناطقى كه حكومت علوى را پذيرفته بودند ، دامن زد و در زمين ، فساد بسيارى به بار آورد و آبادانى ها و نسل ها را به نابودى كشاند .
او به سال ۴۱ هجرى ، با نيرنگ خاص و جوسازى و غوغاسالارى، صلح را بر امام حسن عليه السلام تحميل كرد و بدين سان ، با غلبه بر تمامى مخالفان ، پايه هاى حكومتش را محكم ساخت و پس از آن، آزاررسانى به شيعيان على عليه السلام و طرفداران آن بزرگوار را دامن زد و گسترد، تا بدان جا كه براى همگنان و همراهان خودش نيز غير قابل تحمّل بود. داستان رويارويى مغيره با او و گزارش مغيره از موضع بس خصمانه وى عليه دين اسلامى حنيف، ضمن آن كه نشانگر اوج پليدى اوست ، نشان دهنده عمق كينه توزى اش نيز بود. او در سبّ على عليه السلام بسيار افراط مى كرد و چون از او خواستند كه دست نگه دارد، گفت:
نه، به خدا سوگند ، [ از آن ، دست نمى كشم ]تا كودكان بر آن پرورش يابند و بزرگْ سالان بر آن پير شوند و هيچ گوينده اى برايش فضيلتى نگويد.
گزارش هايى كه ابن ابى الحديد به نقل از كتاب الأحداث مدائنى و ديگر منابع كهن درباره فضيلت ستيزى معاويه و فضيلت سازى اش براى خود و وضع و جعل حديث مى دهد، ما را آگاه مى سازد حقيقتْ اين است كه اينها در راستاى تفكّر قيصرى و كسرايى و ديگرگون سازى آموزه هاى دين بوده است. امامت او بر نماز در مدينه و نگفتن «بسم اللّه الرحمن الرحيم» و احتجاجات مهاجران و انصار با او ، مى تواند دليلى گويا بر اين همه به حساب آيد .
معاويه به هر صورت كه بود، جامه خلافت را به تن كرد ؛ خلافت بر اساس دينى كه او هيچ گونه باور استوار قلبى بدان نداشت و جانشينى بر جاى كسى كه قصد داشت با او و تعاليم او بجنگد .
وى از تحريف دين ، باكى نداشت و از دگرگون سازى معارف حق ، تن نمى زد. او براى قبضه كردن كارها و استحكام بخشيدن به آنها و سلطه جويى و حكمرانى اش ، هرگونه اقدامى را بر خود ، مباح مى شمرد.
معاويه به سال ۶۰ هجرى هلاك شد و يزيد را به عنوان حاكم جهان اسلام ، منصوب كرد. او با اين كارش گامى ديگر در جهت وارونه سازى معارف دين برداشت كه آثار آن كارها در سراسر تاريخ ، شُهره است.

1.سعيد ايّوب مى نويسد : «درباره نحوه گزينش عمر و به كارگرفتن برخى كسان ، از سوى مردم اعتراض هايى صورت مى گرفت . منقول است كه مردم از شنيدن خبر حكومت يافتن معاويه بر شام، نگران شدند و بر عمر اعتراض كردند و گفتند كه چرا معاويه را بر شام گمارده است . خليفه در پاسخ گفت: «معاويه را جز به نيكى ياد مكنيد كه من شنيدم پيامبر خدا فرمود : «پروردگارا! او را هدايت كن» (البداية والنهاية : ج ۸ ص ۱۲۲) . با اين كه معروف است پيامبر خدا براى همه امّت خود دعا مى كرد و خواستار هدايت آنان بود ، عجيب اين است كه سند حديث ياد شده، ضعيف است . گرچه ابن كثير كوشيده آن را توجيه و سند آن را به نحوى تأييد و تصحيح كند ، حال آن كه اگر اين حديث به نفع اردوگاهى جز اردوگاه معاويه بود، هرگز چنين موضعى نمى گرفت . از جمله كسانى كه بر اين گزينش گرى عمر اعتراض داشتند، حذيفه را مى توان نام برد كه به او گفت: تو از مردان بدكار، يارى مى گيرى! عمر پاسخ داد: من چنين كسانى را به كار مى گيرم تا از توانشان استفاده كنم و خود، مراقب آنان هستم (كنز العمّال : ج ۵ ص ۷۷۱، به روايت ابو عبيد). ليكن همان طور كه پيش تر گفتيم، خداوند متعال از دل بستن به كسانى كه مايه خروج حيات دينى به حياتى ديگر ـ با هر عنوانى كه باشد ـ مى شوند ، برحذر داشته است و پيامبر خدا هرگاه كسى را به كارى مى گماشت، به او سفارش مى كرد و از كردارى كه جز در راه دين و حيات دينى و منطبق بر مبانى آن باشد، بيزارى مى جست و همه اين گفتار و كردار ايشان ، مبتنى بر وحى بود . پس از رحلت پيامبر خدا ، حيات دينى سياستى داشت كه پژوهشگران مى توانند به آسانى آن را در دوران خلافت امير مؤمنان على بن ابى طالب عليه السلام بيابند. در آغاز خلافت على عليه السلام به ايشان پيشنهاد شد تا اميران شهرها را همچنان ابقا كند تا خلافتش استوار گردد؛ ليكن وى جز بركنارى آنان را به صلاح نمى ديد؛ زيرا از پيامبر خدا نهايت راهى را كه اين اميران دنبال مى كنند، شنيده و دانسته بود و تا هنگامى كه عملكرد اين كسان منطبق با حيات دينى نبود، راهى جز بركنارى آنان نبود؛ زيرا از زيركى معاويه، عمرو بن عاص و مغيره، دعوت اسلامى چه سودى مى برد؟ از عضلات نيرومند ابو الأعور و بُسر بن ابى ارطات، چه فايده اى نصيب دعوت مى شد؟ از كسانى چون كعب الأحبار، ابو زبيد ، شاگردان مُسيلمه كذّاب و طلحة بن خويلد ، چه سودى به دعوت مى رسيد؟ سخن از سودى است كه دعوت مى برد نه مسلمانان و نه نتيجه اى كه پس از هزار سال به دست مى آمد ، نه همان قرن اوّل . اين جريان در دوران عثمان گسترده تر شد و علاوه بر كسان پيش گفته كه نفوذشان رو به افزايش گذاشت، عثمان ، عناصر ديگرى از همان قماش بر آنان افزود (معالم الفتن : ج ۱ ص ۳۷۰) .


دانش نامه اميرالمؤمنين علیه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاريخ ج5
300

الفصل الثاني : هويّة رؤساء القاسطين

۲ / ۱

مُعاوِيَةُ بنُ أبي سُفيانَ

ولد في سنة ۲۰ قبل الهجرة وأسلم سنة ۸ ه مُكرها تحت بوارق فرسان الإسلام ، وعُرف هو وأضرابه بـ«الطُّلَقاء» .
ولّاه عمر على الشام ، فانتهج لنفسه اُسلوبا تحكّميّا سلطويّا ، وضرب على وتر الاستقلال مذ نُصب واليا عليه ، وتساهل معه عمر لأسبابٍ ما . ۱
وفي عهد عثمان ـ الذي كان يتطلّع إلى تسليط الاُمويّين على الناس ـ لم يرعوِ معاوية عن ظلمه وجوره ، وتمرّغ في ترفه ونعيمه ، بلا وازعٍ من ضمير ، ولا رادعٍ من سلطان .
وإنّ إمارته التي استمرّت عشرين سنة ، وأساليبه في تجهيل الناس وتحميقهم ، وبثّ الذعر والهلع في نفوسهم ، وإبقائهم على جهلهم ؛ كلّ اُولئك مهّد الأرضيّة لكلّ عمل يصبّ في مصلحته بالشام .
عزم على مناوءة الإمام أمير المؤمنين عليه السلام منذ تولّيه الخلافة ، وجدّ كثيرا في تحريض طلحة والزبير عليه ، وقاد معركة صفّين ضدّ الإمام عليه السلام .
وبعد قضيّة التحكيم أكثر من شنّ الغارات الوحشيّة على المناطق الخاضعة لحكومة الإمام عليه السلام ، وأفسد في الأرض ، وأهلك الحرث والنسل .
ثمّ تمكّن من فرض الصلح على الإمام الحسن عليه السلام سنة ۴۱ ه ، عبر مكيدة خاصّة ، وضجيج مفتعل ، فأحكم قبضته على السلطة بلا منازع ، ثمّ طفق يضطهد شيعة أمير المؤمنين عليه السلام وأنصاره ، موغلاً في ذلك ، حتى أنّ أقرانه وأتباعه لم يطيقوا ممارساته .
وإنّ لقاء المغيرة به ، وإخباره عن موقفه العدائي ضدّ الدين الإسلامي الحنيف يترجمان حقده الدفين ، كما يدلّان على غاية خسّته ودَنَسه ، ۲ وقد أفرط في سبّ الإمام عليه السلام ، وعندما طُلب منه أن يكفّ قال :
«لا واللّه ، حتى يربوَ عليه الصغير ، ويهرم عليه الكبير ، ولا يذكر ذاكر له فضلاً » ! ! ۳
وتستوقفنا المعلومات التي يذكرها ابن أبي الحديد حول طمسه فضائل الإمام ، واختلاقه فضائل لنفسه ، وسعيه في وضع الحديث ، نقلاً عن كتاب الأحداث للمدائني ، ۴ وغيره من الكتب القديمة ، والواقع أنّ كلّ ما قام به يوائم التفكير القيصري والكسروي ، ويبتغي تبديل تعاليم الدين .
وتعتبر إمامته للصلاة في المدينة ، وتركه البسملة ، واحتجاج المهاجرين والأنصار عليه أدلّة قاطعة على ما نقول .
ومهما يكن فإنّ معاوية تقمّص الخلافة ؛ الخلافة الدينيّة التي لا يعتقد بها اعتقادا راسخا من أعماق قلبه ، وادّعى خلافة من قصد قتاله ، ولم يتورّع عن تشويه الدين ، ولم يأبهْ لتغيير معارف الحقّ . وأباح لنفسه كلّ عمل من أجل إحكام قبضته على الاُمور ، واستمرار تسلّطه وتحكّمه . هلك معاوية سنة ۶۰ ه ، ونصب يزيد حاكما على الناس ، فخطا بذلك خطوة اُخرى نحو قلب الحقائق الدينيّة ، وهو ما اشتُهرت آثاره في التاريخ .

1.قيل : «ولقد كانت هناك اعتراضات على عمر بن الخطّاب في توليته بعض الناس ؛ روي أنّه لمّا ولي معاوية الشام قال الناس : ولي معاوية ! فقال لهم : لا تذكروا معاوية إلّا بخير ؛ فإنّي سمعت رسول اللّه صلى الله عليه و آله يقول : اللهمّ اهْدِ بِهِ ( البداية والنهاية : ج ۸ ص ۱۲۲). ومن المعروف أنّ النبيّ صلى الله عليه و آله كان يدعو لاُمّته كلّها بالهداية . ومن العجيب أنّ حديث «اللهمّ اهْدِ بِه» حديث ضعيف ، إلّا أنّ ابن كثير دافع عنه والتمس له الأعذار . وهذا الموقف لا نجده إذا كان يتعلّق بحديث صحيح لمعسكر غير معسكر معاوية . ومن الذين اعترضوا على عمليّة التوظيف هذه حذيفة رضى الله عنه ، قال لعمر : إنّك تستعين بالرجل الفاجر ! فقال عمر : إنّي لأستعمله لأستعين بقوّته ، ثمّ أكون على قفائه (كنز العمّال : ج ۵ ص ۷۷۱ ح ۱۴۳۳۸ نقلاً عن أبي عبيد) ، وكما ذكرنا من قبل إنّ اللّه نهى عن اتّخاذ بطانة ينتهي طريقها بخروج الحياة الدينيّة ودخول حياة اُخرى تحت أيّ اسم آخر . والنبيّ صلى الله عليه و آله كان إذا استعمل أحدا وصّاه ، وكان يتبرّأ من أيّ عمل لا يصبّ في وعاء الدين والحياة الدينيّة ، وكان وراء ذلك كلّه الوحي . وبعد رحيل النبيّ صلى الله عليه و آله كانت للحياة الدينيّة سياسة ، وهذه السياسة يمكن للباحث أن يكتشفها بسهولة في خلافة أمير المؤمنين عليّ بن أبي طالب . فلقد قيل له : أن يُبقي على الاُمراء في أوّل عهده حتى يستتبّ له الأمر . لكنّه أبى إلّا أن يعزلهم ؛ لأنّه علم من النبيّ صلى الله عليه و آله نهاية الطريق الذي يركبه هؤلاء الاُمراء . وما دام الطريق لا يصبّ في المصبّ الصحيح فلا بديل لخلعهم . ما هي الفائدة التي ستعود على الدعوة من دهاء معاوية وعمرو والمغيرة ؟ وما هي الفائدة التي ستعود على الدعوة من عضلات أبو الأعور وبسر بن أرطأة ؟ وما هي الفائدة التي ستعود على الدعوة من وراء كعب الأحبار وأبي زبيد وتلميذ مسيلمة الكذّاب وطلحة بن خويلد ؟ قلت : الدعوة ، ولم أقُل ما هي الفائدة التي ستعود على المسلمين . ثمّ ما هي النتيجة ؟ ليس بعد ألف عام ، ولكن في القرن الأوّل فقط . ولقد اتّسعت الدائرة بعد ذلك في عهد عثمان بن عفّان ، فمن الذين ذكرناهم ممّن اتّسع نفوذهم عمّا كان عليه في عهد أبي بكر وعمر وزاد عثمان القائمة بآخرين . . .» (معالم الفتن : ج ۱ ص ۳۷۰) .

2.مروج الذهب : ج ۴ ص ۴۱ .

3.شرح نهج البلاغة : ج ۴ ص ۵۷ ، النصائح الكافية : ص ۹۷ وراجع مروج الذهب : ج ۳ ص ۴۱ .

4.شرح نهج البلاغة : ج ۱۱ ص ۴۴ .

  • نام منبع :
    دانش نامه اميرالمؤمنين علیه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاريخ ج5
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ریشهری، با همکاری: سیّد محمّدکاظم طباطبایی و سیّد محمود طباطبایی‏نژاد، ترجمه: عبدالهادی مسعودی، محمّد علی سلطانی، مهدی مهریزی، سیّد ابوالقاسم حسینی(ژرفا)، و جواد محدّثی
    تعداد جلد :
    14
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1386
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 34548
صفحه از 611
پرینت  ارسال به