فصل نودم : ولىّ
واژه شناسى «ولىّ»
صفت «ولىّ» (سرپرست) » ، بر وزن «فعيل» است كه از ريشه «ولى» به معناى قُرب و نزديكى برگرفته شده است.
فيّومى گفته است: ولىّ، بر وزن «فعيل» به معناى «فاعل»، از «وَلِيَه ؛ سرپرست او شد» برگرفته شده است و از همين معناست «اللَّهُ وَلِىُّ الَّذِينَ ءَامَنُوا ؛ خدا سرپرست كسانى است كه ايمان آورده اند» ... و «ولىّ» به معناى «مفعول» ، در مورد شخص فرمان بردار به كار مى رود و [با اين معنا] گفته مى شود: «المؤمن ولىّ اللّه » ؛ يعنى مؤمن ، تحت سرپرستى خداست .
ابن اثير گفته است: ولىّ ، در نام هاى خدا ، به معناى يارى رسان است و گفته شده به معناى سرپرست و عهده دار كارهاى جهان و آفريدگان است.
ولىّ ، در قرآن و حديث
در قرآن كريم ، برگرفته ها از ريشه «ولى» ، ۴۶ بار به خدا نسبت داده شده است و صفت «ولىّ» به صورت مفرد و جمع ، ۲۳ بار به كار رفته است : در هفت آيه، صفت «ولىّ» همراه با صفت «نصير» به خدا اختصاص داده شده است ، همان طور كه در چهار آيه ، «سرپرستى» ، در خداى متعال منحصر شده است. ده آيه خدا را سرپرست مؤمنان و گروه خاصّى از مردم ذكر كرده است و در يك آيه صفت «ولىّ» همراه با صفت «حميد» و در يك آيه ، جمله «كَفَى بِاللَّهِ وَلِيّا ؛ خدا ، براى سرپرستى ، بسنده است» آمده است.
در آيات و احاديث ، وقتى صفت «ولىّ» به خدا نسبت داده مى شود ، مقصود ، اين است كه او سرپرست كارهاست. در مورد مناسبت اين معنا با معناى اصلى ريشه «ولى»، يعنى قُرب و نزديكى، چنين مى نمايد كه ميان ولىّ به معناى فاعل (سرپرست) و ولىّ به معناى مفعول (سرپرستى شده / فرمان بردار) نزديكى وجود دارد ؛ زيرا «ولىّ» به معناى مفعول، از «ولىّ» به معناى فاعل ، دنباله روى مى كند و ميان آن دو ، فاصله و جدايى نمى افتد ؛ بلكه در واقع ، ميان اين دو ، رابطه سرپرستى و فرمان بردارى دوستانه و مبتنى بر اعتقاد وجود دارد.
در آيات و احاديث ، گاه ولايت (سرپرستى) ، در خدا منحصر شده است كه در واقع ، سرپرستى خدا نسبت به همه موجودات ، مورد نظر است ؛ امّا گاه ، سرپرستى خدا مختصّ عدّه اى خاص (مثل مؤمنان) دانسته شده است. در اين باره مى توان گفت: ولايت خدا به دو قسم ولايت عام و ولايت خاص ، تقسيم مى شود.
ولايت عامّ خداى سبحان ، شامل همه موجودات مى شود ؛ چرا كه خدا ، سرپرست همه موجودات جهان است ؛ امّا ولايت خاصّ خدا ، تنها شامل كسانى مى شود كه با خشنودى ، ولايت شرعى خدا را قبول كرده اند و از فرمان هاى او پيروى مى كنند، و خدا نيز از طريق فرستادن پيامبران و شريعت ها و نيز امدادهاى خاص، سرپرستى خود را در باره اين افراد ، اجرا مى كند.
