فصل هشتاد و پنجم : نور
واژه شناسى «نور»
واژه «نور» ، مصدر است و در لغت ، به معناى روشنايى و درخشندگى و متضادّ «ظلمت (تاريكى) » است . «نور» ، يعنى چيزى كه روشن است و هر چيز روشنى ، به واسطه آن روشن مى شود. پس چيزى كه خودش روشن است و غير خودش را روشن مى كند، «نور» ناميده مى شود.
نور ، در قرآن و حديث
قرآن كريم ، خداى سبحان را در آيه «خدا ، نور آسمان ها و زمين است» با «نور» توصيف كرده است. در پنج آيه ، نور به «خدا» اضافه شده و به صورت «نُورُ اللَّهِ» به كار رفته است. نيز در آيات متعدّدى، قرار دادن نور، فرو فرستادن نور، وبيرون آوردن مردم از تاريكى ها به سوى نور ، به خدا نسبت داده شده است.
همان طور كه اشاره شد ، در قرآن كريم ، «نور» به صورت هاى مختلف به خدا نسبت داده شده است. گاه خدا با «نور» توصيف شده و گاه نور، آفريده خدا شمرده شده است.
شيخ صدوق رحمه الله نور را در آيه اى كه در آن ، خداى سبحان با نور توصيف شده، به معناى «منير (روشن كننده) » تفسير كرده ، مى گويد : «معناى نور، روشن كننده است، و از همين معناست سخن خدا كه : «خداوند، نور آسمان ها و زمين است» ، يعنى روشن كننده آنها و فرمان دهنده آنها و راهنماى آنهاست . پس آنها با [كمك] خدا در نيازمندى ها و منافعشان راه رامى يابند، همان طور كه در روشنايى و درخشندگى ، راه را پيدا مى كنند، و اين [استعمال ، ]توسّع (گسترش دادن معناى ظاهرى نور به معانى ديگر به جهت مشابهت و از باب مجاز) است. در حديثى كه از امام رضا عليه السلامنقل شده ، آمده است : او نور است، به اين معنا كه راهنماى آفريده هاى خود از آسمانيان و زمينيان است ».
در به كار بردن صفت «نور» در مورد خداى سبحان، نور حسّى مقصود نيست (زيرا خدا جسم نيست) ؛ بلكه همان طور كه نور ، خودش روشن است و روشن كننده ديگر چيزهاست، خداى متعال نيز خودش روشن است (تاريكى در او نيست) و آشكار كننده و روشن كننده چيزهاى ديگر است.
در تفسير «روشن بودن ذات خدا» ، دو احتمال مى توان داد:
اوّل . مقصود از نبودن تاريكى در ذات الهى ، اين است كه خدا پيراسته از هر گونه كاستى است، همان طور كه در دعا آمده است: «اى توصيف شده ، نه از راه توصيف ذات ... و هستى بخش هر موجود، و شمارنده هر شمارش شده، و پيراسته از هر چيزى كه از دست رفته است !».
دوم . روشن بودن ذات خدا ، همان است كه در سخنمان در باره صفت «ظاهر» گفته شد ؛ يعنى ذات خدا از طريق ارائه آثار و نشانه هاى تدبير خدا در جهان بر خرد ، روشن و اثبات مى شود .
در تفسير اين كه «خدا ، روشن كننده چيزهاى ديگر است» نيز دو احتمال وجود دارد :
اوّل . خدا ، اصل و آفريننده ديگر موجودات است.
دوم . خدا ، هدايتگر چيزهاى ديگر است. اين هدايت مى تواند به معناى هدايت تكوينى و تشريعى باشد. حديث نقل شده از امام رضا عليه السلام به احتمال دوم اشاره دارد.
