امّا با مراجعه به منابع اصيل لغت و احاديثى كه كلمه «تعمّق» در آنها به كار رفته و حتّى با دقّت در ذيل سخن امام ، پژوهشگر، يقين خواهد كرد كه برداشت آنان از حديث يادشده قطعا نادرست است.
يك . تعمّق ، در لغت
خليل بن احمد فراهيدى نوشته است :
المتعمّق : المبالغ فى الأمر، المنشود فيه ، الّذى يَطلب أقصى غايته . ۱ متعمّق، كسى است كه در خواسته خود، مبالغه مى كند و تا پايان، آن را مى جويد.
همانند اين معنا را ابن منظور، در لسان العرب آورده است :
متعمّق ، كسى است كه در خواسته خود، مبالغه و سختگيرى مى كند و تا پايان، آن را مى جويد. ۲
بنا بر اين ، نهايت تلاش براى رسيدن به عمق و نهايت چيزى ، در لغت، «تعمّق» ناميده مى شود .
دو . احاديثى كه واژه «تعمّق» در آنها به كار رفته
با كاوش در موارد استعمال واژه «تعمّق» در احاديث اسلامىِ منقول در منابع فريقين ، براى پژوهشگر، ترديدى باقى نمى ماند كه مقصود از اين واژه در فرهنگ اسلامى : افراط ، تندروى و خارج شدن از مرز اعتدال است. اين احاديث را به چهار دسته مى توان تقسيم كرد :
