هر سخنش با هزار سخن زيباى عرب ، برابرى مى كند . ۱
بر اساس برخى روايات ، اين حديث ، پيش از اسلام نيز مطرح بوده و در صُحُف ادريس عليه السلام ۲ نيز آمده است. از راغب اصفهانى نيز نقل شده كه در رساله «تفصيل النشأتين و تحصيل السعادتين» آورده است :
قد رُوى إنّه ما أنزل اللّه من كتاب إلا و فيه : «إعرِفْ نفسَك ـ يا إنسان ـ تَعرفْ رَبَّك» . ۳ روايت شده كه خداوند ، هيچ كتابى فرو نفرستاد ، جز آن كه در آن بود: «اى انسان ! خود را بشناس ، خدايت را مى شناسى».
بارى ! حديث ياد شده ، اصطلاحا «مُرسَل» ناميده مى شود و چگونگى اسناد آن مشخّص نيست ؛ ليكن با عنايت به اين كه مضمون آن در آياتى كه بدان اشاره شد ، آمده و در واقع ، اين حديث ، شرح و تفسير آن آيات است ، نيازى به ارزيابى سند ندارد و لذا بسيارى از محدّثان و محققّان ، آن را پذيرفته و بدان استناد كرده اند.
دو . شرح هاى حديث
اين حديث شريف ، از ديرباز مورد توجّه علماى اسلام ، بويژه حكيمان و اهل عرفان بوده و رساله ها و مقالات فراوانى درباره آن ، نگارش يافته است.
علاّمه تهرانى در الذريعة، پنج رساله در شرح اين حديث، معرّفى كرده است. ۴
1.اين يكصد جمله را ابن ميثم بحرانى و نيز رشيد وطواط وعبد الوهاب ، شرح كرده اند كه مجموعا در يك مجلّد ، به تصحيح و همّت مرحوم مير جلال الدين محدّث اُرمَوى به طبع رسيده است (ر . ك : هزار و يك كلمه : ج ۳ ص ۱۹۴) .
2.ر . ك : ص ۱۴۲ ح ۳۴۸۰ .
3.هزار و يك كلمه : ج ۳ ص ۱۹۹ .
4.الذريعة : ج ۱۳ ص ۲۰۸ ـ ۲۰۹ .
