135
دانش نامه عقايد اسلامي ج4

فصل چهارم : راه هاى معرفت خدا

۴ / ۱

خودشناسى

قرآن

«و در زمين ، نشانه هايى براى يقين داران است و در خود شما ، مگر نمى بينيد؟» .

حديث

۳۴۶۸.امام صادق عليه السلامـ درباره گفته خداى سبحان : «و در خود شما ، مگر نمى بينيد» ـ: او ، تو را شنوا و بينا آفريد ، خشم مى گيرى و خشنود مى شوى ، گرسنه مى شوى و سير مى گردى و اين همه ، از نشانه هاى خداى متعال است .

۳۴۶۹.التوحيدـ به نقل از هشام بن سالم ۱ ـ: نزد محمّد بن نعمان اَحوَل بودم . مردى به سويش آمد و گفت : با چه چيز ، خدايت را شناختى؟
گفت : با توفيق و راهنمايى و شناسايى و هدايت خودش .
از نزد او بيرون آمدم و هشام بن حَكَم را ديدم . به او گفتم : اگر كسى از من بپرسد كه با چه چيز خدايت را شناختى ، چه بگويم؟
گفت : اگر كسى پرسيد كه با چه چيز خدايت را شناختى ، بگو : خداوند ـ كه جلالتش بشكوه باد ـ را با خودم شناختم ؛ چون او نزديك ترينِ چيزها به من است ؛ چرا كه خود را بخش هايى گِرد هم آمده و اجزايى تركيب يافته مى يابم كه تركيبش آشكار و ساختش روشن و بنا شده بر انواع شكل ها و تصويرهاست ؛ از پسِ نقص ، رشد و از پسِ رشد ، نقصان مى يابد ، حواس گوناگون و اعضاى جداگانه ، همچون بينايى و شنوايى و بويايى و چشايى و بساوايى برايش آفريده شده است ، و بر ناتوانى و نقص و خوارى سرشته شده است ؛ هيچ كدام نمى توانند كار ديگرى را انجام دهند و توان احساس محسوس مربوط به آن را ندارند ، از جذب منفعت ها به سوى خود و دور كردن آسيب ها از خود ، ناتوان اند و عقل ، محال مى داند كه وجود تركيبى اى ، بدون تركيب كننده و صورتى بدون تصويرگر باشد . پس دانستم كه آن را آفريدگارى و تصويرگرى است كه آن را آفريده و تصوير كرده كه خود ، در همه جهات ، با اين آفريده خود ، تفاوت دارد ، و خداوند ، خود فرموده است : «و در خود شما ، مگر نمى بينيد» ؟

1.اين روايت، اگر چه از معصوم نيست ، امّا گوينده آن ، هشام بن حَكَم ، از ياران بزرگوار امام صادق و برترين آنها در علم است . همين، اين نظر را تقويت مى كند كه روايت، مورد تأييد امام صادق عليه السلام بوده است و از اين جهت، آن را در اين جا آورديم .


دانش نامه عقايد اسلامي ج4
134

الفصل الرابع: طرق معرفة اللّه

۴ / ۱

مَعرِفَةُ النَّفسِ

الكتاب

«وَ فِى الْأَرْضِ ءَايَـتٌ لِّلْمُوقِنِينَ * وَ فِى أَنفُسِكُمْ أَفَلاَ تُبْصِرُونَ» . ۱

الحديث

۳۴۶۸.الإمام الصادق عليه السلامـ في قَولِهِ سُبحانَهُ : «وَ فِى أَنفُسِكُمْ أَفَلاَ تُبْصِرُونَ» ـ: إِنَّهُ خَلَقَكَ سَميعا بَصيرا ، تَغضَبُ وتَرضى ، وتَجوعُ وتَشبَعُ ؛ وذلِكَ كُلُّهُ مِن آياتِ اللّهِ تَعالى . ۲

۳۴۶۹.التوحيدعن هشام بن سالم ۳ : حَضَرتُ مُحَمَّدَ بنَ النُّعمانِ الأَحوَلَ ، فَقامَ إِلَيهِ رَجُلٌ فَقالَ لَهُ : بِمَ عَرَفتَ رَبَّكَ؟
قالَ : بِتَوفيقِهِ وإِرشادِهِ وتَعريفِهِ وهِدايَتِهِ .
قالَ : فَخَرَجتُ مِن عِندِهِ ، فَلَقيتُ هِشامَ بنَ الحَكَمِ ، فَقُلتُ لَهُ : ما أَقولُ لِمَن يَسأَلُني فَيَقولُ لي : بِمَ عَرَفتَ رَبَّكَ؟
فَقالَ : إِن سَأَلَ سائِلٌ فَقالَ : بِمَ عَرَفتَ رَبَّكَ؟ قُلتَ : عَرَفتُ اللّهَ ـ جَلَّ جَلالُهُ ـ بِنَفسي؛ لِأَنَّها أَقرَبُ الأَشياءِ إِلَيَّ، وذلِكَ أنّي أَجِدُها أبعاضا مُجتَمِعَةً وأَجزاءً مُؤتَلِفَةً ، ظاهِرَةَ التَّركيبِ ، مُتَبَيَّنَةَ الصَّنعَةِ ، مَبْنِيَّةً عَلى ضُروبٍ مِنَ التَّخطيطِ وَالتَّصويرِ، زائِدَةً مِن بَعدِ نُقصانٍ، وناقِصَةً مِن بَعدِ زِيادَةٍ، قَد أُنشِئَ لَها حَواسٌّ مُختَلِفَةٌ وجَوارِحُ مُتَبايِنَةٌ؛ مِن بَصَرٍ وَسمعٍ وشَامٍّ وذائِقٍ ولامِسٍ ، مَجبولَةً عَلَى الضَّعفِ وَالنَّقصِ وَالمَهانَةِ ، لا تُدرِكُ واحِدَةٌ مِنها مُدرَكَ صاحِبَتِها ولا تَقوى عَلى ذلِكَ ، عاجِزَةً عِندَ اجتِلابِ المَنافِعِ إِلَيها ودَفعِ المَضارِّ عَنها، وَاستَحالَ فِيالعُقولِ وُجودُ تَأليفٍ لامُؤَلِّفِ لَهُ، وثَباتُ صورَةٍ لا مُصَوِّرَ لَها ، فَعَلِمتُ أنَّ لَها خالِقا خَلَقَها ، ومُصَوِّرا صَوَّرَها ، مُخالِفا لَها عَلى جَميعِ جِهاتِها ، قالَ اللّهُ عز و جل : «وَ فِى أَنفُسِكُمْ أَفَلاَ تُبْصِرُونَ» . ۴

1.الذاريات : ۲۰ و۲۱ .

2.مجمع البيان : ج ۹ ص ۲۳۵ ، تفسير القمّي : ج ۲ ص ۳۳۰ من دون إسناد إلى المعصوم وفيه «تغضب مرّة وترضى مرّة» .

3.هذا النصّ وإن لم يكن عن المعصوم عليه السلام إلاّ أنّه ينتهي إلى هشام بن الحكم وهو من أجلاّء أصحاب الإمام الصادق عليه السلام وأفضلهم في علم الكلام فالذى يقوى في النظر أنّه مؤيّد من الإمام عليه السلام فلذلك أوردناه هنا .

4.التوحيد : ص ۲۸۹ ح ۹ ، بحارالأنوار : ج ۳ ص ۴۹ ح ۲۲ .

  • نام منبع :
    دانش نامه عقايد اسلامي ج4
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدى رى‏شهرى، با همکاری: رضا برنجكار، ترجمه: عبدالهادى مسعودى، مهدى مهریزى، على نقى خدایارى، محمّد مرادی و جعفر آریانی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 60352
صفحه از 604
پرینت  ارسال به