بحثى درباره معناى تعمّق در خداشناسى
شمارى از بزرگان اهل عرفان، بدون توجّه به معناى «تعمّق» در لغت و احاديث اسلامى ، در تفسير حديثى كه مرحوم كلينى رحمه الله از امام زين العابدين عليه السلامنقل كرده، دچار خطا شده اند. امام عليه السلامفرموده است :
إِنَّ اللّهَ عز و جل عَلِمَ أَنَّهُ يَكونُ في آخِرِ الزَّمانِ أَقوامٌ مُتَعَمِّقونَ ، فَأَنزَلَ اللّهُ تَعالى «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » وَالآياتِ مِن سورَةِ الحَديدِ إِلى قَولِهِ: «وَ هُوَ عَلِيمُم بِذَاتِ الصُّدُورِ» ، فَمَن رامَ وَراءَ ذلِكَ فَقَد هَلَكَ . ۱ خداى عز و جل مى دانست كه مردمى افراط انديش در آخر زمان مى آيند . از اين رو، سوره توحيد و آياتى از سوره حديد را تا «و او به هر چه در دل ها مى گذرد، داناست» نازل كرد ، و هر كس بيش از آن را بجويد ، بى گمان ، هلاك مى شود.
برخى اين سخن را چنين معنا كرده اند كه چون خداوند متعال مى دانست كه در آخر زمان، مردمى كنجكاو و دقيق خواهند آمد، سوره توحيد و آيات آغازين سوره حديد را نازل فرمود و از اين بيان ، ستايش مردمان آخِر زمان را استخراج و حديث يادشده را بر آنچه اهل عرفان از توحيد فهميده اند، منطبق مى نمايند .
